پنجمین نشست از مجموعه نشست‌هایی زیبایی‌شناسی حماسه واقعه کربلا به روایت گنجینه موزه هنرهای معاصر در محل کتابخانه موزه تشکیل شد. در این نشست که به دبیری آقای روزبه سلطان محمدی و سخنرانی دکتر سمیه رمضان ماهی برگزار شد، گرایش‌های نقاشی-خط و تأثیر فرهنگ شیعی بر هنر نقاشی-خط موردنقد و بررسی قرار گرفت.

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره، سمیه رمضان ماهی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه سوره با اشاره به جایگاه خط در تمدن‌های بشری و جایگاه خط و خوشنویسی در فرهنگ اسلامی گفت: جنبش سقاخانه در دهه 40 شمسی بنا به ضرورتی که توسط متولیان فرهنگی آن دوران از دهه 20 آغازشده بود، به‌قصد ایجاد نوعی خاص از «هنر ملی/ هنر رسمی» برآمدند و همزمان با شکل‌گیری دانشکده هنرهای تزئینی (دانشگاه هنر فعلی) تلاش شد بخش کاربردی بودن و تزئینی بودن هنر به‌عنوان دو مؤلفه هویت‌ساز در هنر ایرانی و شرقی به هنر مدرن اضافه شود و سبکی را شکل ببخشد که دارای هویت ایرانی باشد و در جوامع بین‌المللی ارائه شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه سوره خاطرنشان کرد: استفاده از خط در نقاشی سابقه‌ای کهن دارد اما رویکردهای نقاشانه به خط و خوشنویسی وامدار جنبش سقاخانه است. درواقع سقاخانه به دنبال رویکردهای آوانگاردی که به استفاده از بن‌مایه‌های فرهنگی کهن داشت از ابتدا به خوشنویسی نیز توجه کرد، چون هنر خوشنویسی در فرهنگ اسلامی و در ارتباط باهنر کتابت خاصه کتابت قران کریم و تزئین ابنیه متبرکه به‌واسطه هنر کاشی‌کاری دارای پیشینه پرافتخاری بوده و هست. اما رویکرد سقاخانه به خط کاملاً نقاشانه و زیبایی شناسانه است.

رمضان ماهی تصریح کرد: آنچه در میان هنرمندان سقاخانه از خط تلقی می‌شود بیشتر رویکرد فرمالیستی و استفاده از فرم حروف است که خوشنویسی را از معنا و آداب حاکم بر سنت این هنر خالی می‌کند. بر همین اساس برخی از این هنرمندان سقاخانه چون حسین زنده رودی بدون توجه به مبانی و آداب خوشنویسی سنتی، خط را در نقاشی‌های خود وارد کرده و بدین ترتیب اصول خوشنویسی و قواعد آن را حذف و نگارش خط به‌عنوان دست‌نویس با استایلی شخصی را جایگزین می‌کند. برخی نیز مانند فرامرز پیلارام و صادق تبریزی باآنکه هنرمندانی چیره‌دست در خوشنویسی هستند اما باز در استفاده از خط در شکل‌گیری نقاشی‌های خود، آداب سنتی این هنر را کنار می‌گذارند. درواقع برخورد ایشان بیشتر نقاشانه است تا خوشنویسانه و منظور، مواجه بافرم حروف و قابلیت‌های آن بدون توجه به معنای نهفته در کلمات است. به‌بیان‌دیگر آنچه غلبه می‌یابد اصول هنر مدرنیستی بر قواعد سنت خوشنویسی است.

این کارشناس در ادامه گفت: عده‌ای از هنرمندان چون محمد احصایی، رضا مافی و نصرالله افجه ای از خط در نقاشی‌های خود استفاده می‌کنند اما برخلاف سقاخانه، به معنای نهفته در کلمات نیز نظر دارند و تلاش می‌کنند ضمن حفظ آداب و اصول خوشنویسی سنتی، بستری نوینی برای این هنر کهن فراهم آورند. به همین دلیل آثار ایشان بیشتر با غلبه گرافیک دیزاین و تایپوگرافی مواجه است. حروف و کلمات در ترکیب و پیچیدگی‌های مختلف، فرم سنتی و اصول خوشنویسی را حفظ می‌کنند. حتی در عناوین آثار، تلاش می‌شود محتوای نوشتاری بازتاب داده شود و به لحاظ مفهومی از آیات و احادیث، اسماء الله و اشعار کهن فارسی استفاده شود. درواقع می‌توان چنین استدلال کرد که هنرمندان نقاشی-خط در این گرایش دوم تلاش کردند مبحث توجه به محتوا را که در گرایش اول، یعنی سقاخانه به نفع توجهات فرمالیستی و استتیکی به کنار گذاشته‌شده بود، مجدداً به عرصه هنر بازگردانند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه سوره در ادامه این نشست اظهار داشت: هنرمندانی مانند منصوره حسینی و غلامحسین مافی نیز از خط و خوشنویسی استفاده کردند که برخوردی کاملاً شخصی با این مقوله داشتند و  به همین دلیل نمی‌توان آثار ایشان را در هیچ‌یک از این دو گرایش جا داد. منصوره حسینی برخوردی اکسپرسیونیستی با خوشنویسی دارد و در برخی آثار خود مثلاً از نام حضرت علی و یا امام حسین استفاده می‌کند. در این دو اثر حتی به‌واسطه کمپوزیسیون رنگ قرمز در کنار آبی مفاهیم تاریخی و مذهبی وقایعی چون ضربت خوردن حضرت علی و یا واقعه کربلا در ذهن مخاطب مسلمان زنده می‌شود اما باز آنچه مدنظر هنرمند است، رویکرد مدرنیستی است.

رمضان ماهی گفت: به هر ترتیب برخورد نقاشانه با خط در آثار هنرمندان سقاخانه و حفظ اصول سنتی نگارش خط و همراهی آن با اصول گرافیکی در نقاشی- خط‌های گروه دوم از اقبال خوشی برخوردار می‌شود و درنهایت دیدگاهی را در هنر معاصر ایران شکل می‌دهد که تأثیراتش را می‌توان در گرافیتی‌های خیابانی دوران پیش از انقلاب و پوسترهای دوران انقلاب اسلامی پی گرفت.

رمضان ماهی در خاتمه با معرفی و بحث در مورد اثر شمس از استاد افجه ای تصریح کرد: شمس اثری است که هنر خوشنویسی، گرافیک و هنر پرتره‌سازی در آن به‌خوبی ایجادشده و یکی از آثار ماندگار در سال‌های اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. 

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره، سلطان محمدی دبیر این نشست پیش از آغاز بحث گزارشی از دوره‌های پیشین این رویداد ارائه کرد و پایان گفت: نشست ششم به «هنر انقلاب و نقش حماسه عاشورا در آن» اختصاص دارد که امیدواریم همانند نشست های قبلی موردتوجه و استقبال علاقه‌مندان واقع شود.