دومین جلسه از دوره دوم معماری‌خوانی پادکست رادیو نمانا در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره برگزار شد.

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی، دومین نشست معماری خوانی رادیو نمانا باهمکاری معاونت پژوهشی دانشگاه سوره روز چهارشنبه، 12 مهر۱۴۰۲، در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سـوره، به دبیری مهندس آناهیتا سماوات و با حضور دکتر محمدصادق خاجی، دکتر زکیه سادات طباطبائی و مهندس مینا زرنگ برگزار شد.

در ابتدای جلسه آناهیتا سماوات خلاصه‌ای از نشست اول را این‌طور بازگو کرد: «یوهانی پالاسما در ابتدا بر این باور بوده است که تکنولوژی به‌تنهایی کافی است، اما باگذشت زمان و عمیق شدن در حرفه‌اش متوجه می‏شود که استفاده مطلق از تکنولوژی و آن نگاه سراسر خیرخواهانه‌ آن لزوماً خوب نیست و حتی در مواردی آسیب وارد می‏کند. ازاین‌رو تفکرات قبلی خود را نقد می‏کند و به چالش می‌کشد. سپس یوهانی متمایل می‏شود به رویکرد روان‏شناسانه در معماری و نزد روان‏شناسانی چون اریک نیومن و یونگ به بررسی انسان‌شناسی می‏پردازد. درنهایت پالاسما به ارتباط میان این دو حوزه می‌پردازد و تفکرات او رویکرد پدیداری پیدا می‏کند.

سماوات در ادامه روایتگری خود از فصل دوم کتاب خیال مجسم، درباره‌ زبان، اندیشه و خیال این‌طور بیان کرد: یکسری تعاملات بین زبان و خیال‌پردازی و ادراکات وجود دارد، بنابراین ما دو نوع تعامل داریم که این تعاملات توأمان باهم باعث فهم قوه ذهنی ما می‌شود. زبان و خیال‌پردازی توأمان با ادراک و تأمل به فهمیدن ختم می‏شود.

در تفکر غرب این اندیشه رایج بوده است که زبان و خیال هیچ ارتباطی باهم ندارند. فرود استرومنس سعی می‌کند این تفکر یک‌جانبه‌ را تلطیف کرده و دراین‌باره می‌گوید که احتمالاً خیالات، نقشه‌ها و نمودارها با اندیشه‌ها همکاری می‌کنند، به‌ویژه با آن‌هایی که مبتنی بر ادراک هستند، اما آن‌ها از جنس اندیشه نیستند. لذا اندیشه و کلام هر دو انتزاعی‌اند، هر دو به نحوی مشابه انتزاعی‌اند.

ژان پل سارتر نیز دراین‌باره می‌گوید: هر واژه، یک نشانه است، خود را نشان می‌دهد و معنایی را می‌رساند اما معنا به واژه برنمی‌گردد. بلکه به چیزی دلالت دارد که به واژه تقلیل یافته است.

دبیر جلسه بحث را این‌طور ادامه داد: کلام نه از واژه‏ها،که از فرایند شناختی برانگیختگی عصبی و حسی نشأت می‏گیرد که به بیان لفظی واژه‏ها ختم می‏شود. بدن احساسات خود را خلق می‏کند بنابراین نوعی تخیل جسمانی دارد.

ساتر نیز می‌گوید که دوجهان واقعی و خیالی، مرکب از ابژه‌های یکسان هستند. تنها دسته‌بندی و تعامل‌های میان آن‌هاست که با یکدیگر تفاوت می‌کند. آنچه دنیای خیالی و نیز جهان واقعی را تعریف می‌کند، وضعیت آگاهی است.

سماوات در ادامه سخنان خود به بازتاب  صحبت‏های دکتر اسماعیلی و دکتر مقیمی  درباره‏ خواب‌وخیال در قرآن پرداخت و به این مهم اشاره کرد که در قرآن یک‏بار به تخیل و هشتصد بار به تفکر و تعقل اشاره‌شده است. ولی در آیات دیگر به‌صورت غیرمستقیم اشاره‌هایی به تخیل شده است. در آیاتی به پیامبر خطاب می‌شود که خیال کن در برابر دشمن ظفر یافتی و خیال تو به واقعیت تبدیل می‏شود. در نگاه ابتدایی این‌طور  به نظر می‌رسد که قرآن به توصیه‏ تفکر در انسان‏ها تأکید بیشتری داشته اما همان‌طور که در آیه‏ بالا اشاره شد  به روانشناسی و تلقین‌پذیری ذهن اشاره می‏شود.

دکتر زکیه سادات طباطبائی درباره موضوعات مطرح‏شده توضیح داد: در این فصل پالاسما خیال، زبان و اندیشه را به هم مرتبط کرده است. در این بخش تأکید دارد که بر اساس جریانات جاری در فلسفه غرب و همچنین بر اساس فلسفه و زبانی که در ادراکات فلسفی نسبت به زبان و اندیشه غالب بوده است، زبان منطقی چندین هزارساله به‌عنوان زبان حقیقت مطرح‌شده است و خیال درجایی دارای مضمون است که از حقیقت فاصله داشته باشد.

خیال یک واسط بین خیال معقول و عالم محسوس است. در هستی‏شناسی عرفان اسلامی سه عالم (ماده، خیال و عقل) وجود دارد.  یک عالمی به نام عالم مثال هم وجود دارد عرفان اسلامی ادراکات انسان را با این عالم متناظر می‏کند. انسان دائماً در حال سفر بین این عالم  است و در این سیر رفت‌وبرگشت ادراکات انسان شکل می‏گیرد.

معاون پژوهشی دانشگاه سوره در این رابطه اذعان داشت که خیال در عالم فلسفه غرب کمتر به‏صورت هستی‌شناسی مورد تأکید بوده است ولی اخیراً به لحاظ روانشناسی موردتوجه قرارگرفته است ولی در عالم اسلام بُعد هستی‌شناسی و ادراکی  دارد. وقتی فرد تصویری را می‏بیند به عالم خیال انسان صعود می‏کند، فرد می‏تواند با این خیال‌بازی کند و شکل تغییریافته‌ای از این خیال را در خواب ببیند. فکری که انسان می‏کند دست‏آویزی از تصویر‏های مختلفی است که انسان دیده است مثل رنگ و بو، تصاویری که انسان بتواند با کمک آن‏ها یک فکر جدیدی را درست کند.

دکتر خاجی در ادامه جلسه راجع به خیال بیان کرد که انسان صرفاً خیال را برای آن ‏چیزی که فهمیده است استفاده می‎‏کند. معمار‏ها به چیز‏هایی که خوششان می‏آید، دقت کرده، نگاه کردند و آن‏ها را جدا کردند و دوباره به یک بدنه جدید تبدیل کردند. ما از طریق تمام ساختمان بدن‏مان واکنش‌های معنادار نشان می‏دهیم. باید تصدیق کنیم که به‌اندازه دنیای التفاتی مادی، فیزیکی و تجربی جمعی در جهان‏های ذهنی و اساساً سوبژکتیو حافظه، رویا و تخیل نیز زندگی می‏کنیم. معمار از یک تولیدکننده صرف ساختمانی که دیزاین در آن قرار می‏گیرد خودش را به یک واسطه بین خیال و جهان سوبژکتیو تبدیل می‏کند.

خاجی جمله‏ای از مرلو پونتی را خواند: نقش بی‌چون‌وچرای جسمانیت در هر اثر معماری اصیل است. معماری در جسمانیت جهان و واقعیت جسمانی و زیسته انسان حاصل می‏شود. ایشان در ادامه توضیح داد که معماران بعدازاین جمله مرلو پونتی بود که به دودسته تقسیم شدند. دسته اول معمارانی که قائل به اتفاقات درونی دیسیپلین معماری هستند، دسته دوم که با مرلو پونتی موافق هستند معتقدند معماری حاصل تجربه جمعی از سیاست، اقتصاد، وضعیت‏روانی، تجربه‏های جمعی و همه این موارد است.

امروزه به مفهوم زبان در باز‏تولید خیال نیاز داریم. نیاز است که اندیشه را قبل از ترسیم بنویسیم. معماری به‌مثابه یک‌زبان است اما وقتی مستقیماً اندیشه را ترسیم می‏کنیم لایه‏های اندیشه پنهان می‏شود و اجازه به آن داده نمی‏شود.

مهندس زرنگ پیرو سخنان مطرح‌شده اذعان کرد: زبان از یکسری ساختار‏های فرهنگ به وجود آمده است. اگر ساختار به هم بریزد خیلی از چیزها جابه‌جا می‏شود. زبان همراه بااحساس است. یعنی ما اول احساس را تجربه می‏کنیم، از حواس کمک می‏گیریم و یکسری مسائل را تجربه می‏کنیم و در ذهن ما تصویری شکل می‏گیرد، که این تصویر بر اساس تجربه‏هایی است که به دست آورده‏ایم.

این تصویر که شکل می‏گیرد، به یک عینیتی ترجمه می‌شود و به‌صورت یک مسئله هدفمند بیان می‌شود، که این بیان می‏تواند به‌صورت نوشتار یا گفتار باشد. ترجمه شدن ذهنیت به عینیت در ساختار هر چیزی اتفاق می‏افتد. همه مسائلی که ما با آن مواجه هستیم خیال در حال تبدیل‏شدن به عینیت است. در این راستا یکسری ابزار جود دارد که این ابزار می‏تواند بیان ما باشد که تجسم عینی آن حرف زدن است.

انتهای جلسه دبیر نشست ضمن تشکر و قدردانی از حضور مهمانان برنامه و دانشجویان، جلسه را به اتمام رساند و دبیر جلسه، مسئول کتابخانه و مهمانان نشست، با دانشجویان حاضر در جلسه عکس یادگاری گرفتند.

گزارش: شیوا جهینی