اربعین حسینی روز ۲۰ صفر و چهلمین روز واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) است. مشهور است که اسیران کربلا روز ۲۰ ماه صفر سال ۶۱ ه.ق در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین(ع) به کربلا آمده اند. همچنین در این روز جابر بن عبدالله انصاری به زیارت قبر امام حسین(ع) آمده است. زیارت اربعین از اعمال خاص این روز است که بنابر روایتی از امام حسن عسکری(ع) یکی از پنج نشانه مومن دانسته شده است.
روز ۲۰ صفر در ایران تعطیل رسمی است. شیعیان در این روز به عزاداری می پردازند و راهپیمایی گسترده شیعیان به سوی کربلا، در سال های اخیر به یکی از مهم ترین و گسترده ترین مراسم عزاداری شیعیان جهان، تبدیل شده و حتی در زمره بزرگترین اجتماعات مذهبی جهان قرار گرفته است. هم اکنون بیشترین زائرانی که در اربعین از دیگر کشورها به عراق می روند، از ایران اند.
محتویات
بازگشت اهل بیت به کربلا
در مورد زمان بازگشت اسرای اهل بیت به کربلا پس از واقعه عاشورا سه نظر مطرح است:
۱- برخی معتقدند این زیارت در سال نخست روی نداده و بلکه به دلیل دوری مسافت، اصلا چنین زیارتی ممکن نبوده، زیرا پیمودن مسیر کوفه تا شام و سپس بازگشت به کربلا در مدت زمان ۴۰ روز، برای کاروان اسرای کربلا ممکن نبوده است. محدث نوری [۱] و شیخ عباس قمی [۲] طرفدار این نظریه هستند. علاوه بر این که گزارش معتبری نیز بر اثبات این رویداد در دست نیست.[۳]
۲-برخی ضمن پذیرش اصل بازگشت کاروان اسرای اهل بیت به کربلا در مسیر شام به مدینه، زمان آن را حدود پایان ماه صفر و اوایل ربیع الاول و یا زمانی بعد از آن دانسته اند. برخی دیگر، اربعین سال های بعد را زمان این رویداد شمرده اند. [۴]
۳- برخی معتقدند که اسرای کربلا از شام به عراق رفته و در روز اربعین، یعنی ۴۰ روز بعد از واقعه عاشورا، به کربلا رسیدند ودر آنجا جابر بن عبدالله انصاری و برخی از بنی هاشم را نیز دیده اند و پس از زیارت امام حسین(ع) به مدینه رفته اند. این نظریه در لهوف سید ابن طاووس به تصریح ذکر شده است. [۵] اینان معتقدند که این بازگشت ممکن بوده است و روایاتی که از این رویداد خبر داده اند، معتبرند.[۶] از جمله کتاب های مشهور در اثبات این نظر و پاسخ به مخالفان کتاب تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع) نوشتۀ سید محمد علی قاضی طباطبایی است.
زیارت جابر
روزشمار واقعه عاشورا سال ۶۰ قمری ۱۵ رجب مرگ معاویه ۲۸ رجب خروج امام حسین (ع) از مدینه. ۳ شعبان ورود امام(ع) به مکه. ۱۰ رمضان رسیدن نخستین نامه های کوفیان به امام(ع). ۱۲ رمضان رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به امام(ع) توسط قیس بن مُسْهِر، عبدالرحمان ارحبی و عُمارَة سَلُولی. ۱۴ رمضان وصول نامه سران و اهالی کوفه به امام(ع) توسط هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی. ۱۵ رمضان خروج مسلم از مکه به سوی کوفه. ۵ شوال ورود مسلم بن عقیل به کوفه. ۸ ذیحجه خروج امام حسین(ع) از مکه. ۸ ذیحجه قیام مسلم بن عقیل در کوفه. ۹ ذیحجه شهادت مسلم بن عقیل در کوفه. سال ۶۱ قمری ۱ محرم یاری خواستن امام از عبیدالله بن حر جعفی و عمرو بن قیس در قصر بنی مقاتل ۲ محرم ورود کاروان امام(ع) به کربلا ۳ محرم ورود عمر سعد به کربلا با سپاه چهار هزار نفری. ۶ محرم یاری خواستن حبیب بن مظاهر از بنی اسد برای یاری امام حسین(ع) و ناکامی او در این مأموریت ۷ محرم بستن آب بر روی امام حسین(ع) و یارانش. ۷ محرم پیوستن مسلم بن عوسجه به امام حسین(ع) و یارانش. ۹ محرم ورود شمر بن ذی الجوشن به کربلا. ۹ محرم امان نامه شمر به فرزندان ام البنین. ۹ محرم اعلام جنگ لشکر عمر سعد به امام(ع) و مهلت خواستن حضرت از عمر سعد. ۱۰ محرم واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، اهل بیت(ع) و یارانش. ۱۱ محرم محرم حرکت اسرا به سوی کوفه ۱۱ محرم دفن شهدا توسط بنی اسد (از اهل غاضریه) ۱۲ محرم دفن شهدا بنابر نقلی دیگر ۱۲ محرم ورود کاروان اسرای کربلا به کوفه. ۱۹ محرم حرکت کاروان اسیران از کوفه به شام. ۱ صفر ورود اهل بیت(ع) و سر مطهّر امام حسین(ع) به شام. ۲۰ صفر اربعین حسینی ۲۰ صفر ورود اهل بیت امام(ع) به کربلا ۲۰ صفر بازگشت اهل بیت امام(ع) از شام به مدینه بنا بر برخی اقوال. جابر بن عبدالله انصاری که از صحابه پیامبر اسلام(ص) است به عنوان نخستین زائر امام حسین(ع) شناخته می شود. او در اولین چهلم شهادت امام حسین(ع) در سال ۶۱ ه.ق به همراه عطیه عوفی به کربلا آمد و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد. [۷]
زیارت اربعین
نوشتار اصلی: زیارت اربعیندر حدیثی از امام حسن عسکری (ع) پنج نشانه برای مؤمن شمرده شده است. یکی از این پنج نشانه زیارت اربعین است.[یادداشت ۱] [۸]
هم چنین زیارت نامه ای برای روز اربعین از امام صادق(ع) نقل شده است.[۹] شیخ عباس قمی این زیارت نامه را در مفاتیح الجنان در باب سوم بعد از زیارت عاشورا غیر معروفه، با عنوان زیارت اربعین نقل کرده است.
به گفته قاضی طباطبایی زیارت روز اربعین در نزد شیعیان زیارت « مَرَدّ الرَّأس » نیز خوانده می شود.[۱۰] مَرَدُ الرأس یعنی بازگرداندن سر، و منظور آن است که در این روز که اسرای اهل بیت به کربلا بازگشتند سر امام حسین(ع) را نیز به کربلا آوردند و دفن کردند.
راهپیمایی اربعین
نوشتار اصلی: راهپيمایی اربعینتوصیه به زیارت اربعین باعث شده است که شیعیان به ویژه ساکنان عراق، در سال های اخیر و پس از سقوط رژیم پیشین کشور عراق، از نقاط مختلف این کشور به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالبا به صورت پیاده صورت می گیرد یکی از پرجمعیت ترین راه پیمایی ها در جهان شمرده می شود. در سال ۱۳۹۲ ه.ش پیش بینی حدود ۲۰ میلیون زائر شده بود.[۱۱] برخی گزارش ها از حضور ۱۵ میلیون شیعه در کربلا در روز اربعین سال ۱۴۳۵ه.ق /۱۳۹۲ ه.ش خبر داده اند [۱۲]
قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء می نویسد حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان ائمه اطهار (ع) در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنی امیه و بنی عباس نیز به این حرکت مقید بوده اند. [۱۳]
پانویس
- نوری، لؤلؤ و مرجان، ص۲۰۸ - ۲۰۹
- قمی، منتهی الآمال، ص۵۲۴ -۵۲۵.
- نک: سبحانی نیا، کل مقاله؛ رنجبر، ص۱۶۸-۱۷۲
- شيخ صدوق، الامالی، ص ۳۸۵ ح ۲۴۴۸
- ابن طاووس، ص۲۲۵
- نک: رنجبر، ۱۷۲-۱۸۷؛ فاضل، کل مقاله.
- قمی، ج۸، ص۳۸۳
- طوسی، ج۶، ص۵۲
- طوسی، ج۶، ص۱۱۳
- قاضی طباطبایی، ص۲
- سایت خبری فردا
- سایت خبری فردا
- قاضی طباطبایی، ص۲
- علاماتُ المؤمنِ خَمسٌ: صَلَواتُ إحدي و خَمسينَ، و زيارةُ الأربعينَ، و التَّخَتُّم باليَمينِ، و تَعفيرُ الجَبينِِ، و الجَهرُ بِبسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ. «نشانه هاي مؤمن پنج چيز است: اوّل: نماز پنجاه و يك ركعت (واجب و نافله در طول شبانه روز). دوّم: زيارة اربعين حضرت سيّد الشّهداء عليه السّلام. سوّم: انگشتر در دست راست نمودن. چهارم: پيشاني بر خاك گذاردن. پنجم: بلند گفتن بسم الله الرّحمن الرّحيم در نمازهاي جهريّه (صبح، مغرب و عشاء)»إقبال الأعمال، ج 3، ص 100؛ عوالي اللئالي، ج 4 ، ص 37
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۷ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، اسوه، قم، ۱۴۱۴ق.
- رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، بهار ۱۳۸۴ش، شماره۵
- سبحانی نیا، محمد تقی، تحقیقی درباره اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، تابستان ۱۳۸۴ش، شماره۶.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ق.
- فاضل، محمد، تحلیل مبانی تاریخی اربعین حسینی، مجله رواق اندیشه، خرداد و تیر ۱۳۸۰ش، شماره ۱.
- قاضی طباطبایی، سید محمد علی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا (ع)، بنیاد علمی و فرهنگی شیهد آیت الله قاضی طباطبایی، قم، ۱۳۶۸ش.
- قمی، عباس، سفینة البحار، نشر اسوه، قم، ۱۴۱۴ق.
- قمی، عباس، منتهی الآمال، مطبوعاتی حسینی، تهران، ۱۳۷۲ش.
- نوری، میرزا حسین، لؤلؤ و مرجان، نشر آفاق، تهران، ۱۳۸۸ش.
بازگشت اهل بیت به کربلا
در مورد زمان بازگشت اسرای اهل بیت به کربلا پس از واقعه عاشورا سه نظر مطرح است:
۱- برخی معتقدند این زیارت در سال نخست روی نداده و بلکه به دلیل دوری مسافت، اصلا چنین زیارتی ممکن نبوده، زیرا پیمودن مسیر کوفه تا شام و سپس بازگشت به کربلا در مدت زمان ۴۰ روز، برای کاروان اسرای کربلا ممکن نبوده است. محدث نوری [۱] و شیخ عباس قمی [۲] طرفدار این نظریه هستند. علاوه بر این که گزارش معتبری نیز بر اثبات این رویداد در دست نیست.[۳]
۲-برخی ضمن پذیرش اصل بازگشت کاروان اسرای اهل بیت به کربلا در مسیر شام به مدینه، زمان آن را حدود پایان ماه صفر و اوایل ربیع الاول و یا زمانی بعد از آن دانسته اند. برخی دیگر، اربعین سال های بعد را زمان این رویداد شمرده اند. [۴]
۳- برخی معتقدند که اسرای کربلا از شام به عراق رفته و در روز اربعین، یعنی ۴۰ روز بعد از واقعه عاشورا، به کربلا رسیدند ودر آنجا جابر بن عبدالله انصاری و برخی از بنی هاشم را نیز دیده اند و پس از زیارت امام حسین(ع) به مدینه رفته اند. این نظریه در لهوف سید ابن طاووس به تصریح ذکر شده است. [۵] اینان معتقدند که این بازگشت ممکن بوده است و روایاتی که از این رویداد خبر داده اند، معتبرند.[۶] از جمله کتاب های مشهور در اثبات این نظر و پاسخ به مخالفان کتاب تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع) نوشتۀ سید محمد علی قاضی طباطبایی است.
زیارت جابر
| روزشمار واقعه عاشورا | |
| سال ۶۰ قمری | |
| ۱۵ رجب | مرگ معاویه |
| ۲۸ رجب | خروج امام حسین (ع) از مدینه. |
| ۳ شعبان | ورود امام(ع) به مکه. |
| ۱۰ رمضان | رسیدن نخستین نامه های کوفیان به امام(ع). |
| ۱۲ رمضان | رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به امام(ع) توسط قیس بن مُسْهِر، عبدالرحمان ارحبی و عُمارَة سَلُولی. |
| ۱۴ رمضان | وصول نامه سران و اهالی کوفه به امام(ع) توسط هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی. |
| ۱۵ رمضان | خروج مسلم از مکه به سوی کوفه. |
| ۵ شوال | ورود مسلم بن عقیل به کوفه. |
| ۸ ذیحجه | خروج امام حسین(ع) از مکه. |
| ۸ ذیحجه | قیام مسلم بن عقیل در کوفه. |
| ۹ ذیحجه | شهادت مسلم بن عقیل در کوفه. |
| سال ۶۱ قمری | |
| ۱ محرم | یاری خواستن امام از عبیدالله بن حر جعفی و عمرو بن قیس در قصر بنی مقاتل |
| ۲ محرم | ورود کاروان امام(ع) به کربلا |
| ۳ محرم | ورود عمر سعد به کربلا با سپاه چهار هزار نفری. |
| ۶ محرم | یاری خواستن حبیب بن مظاهر از بنی اسد برای یاری امام حسین(ع) و ناکامی او در این مأموریت |
| ۷ محرم | بستن آب بر روی امام حسین(ع) و یارانش. |
| ۷ محرم | پیوستن مسلم بن عوسجه به امام حسین(ع) و یارانش. |
| ۹ محرم | ورود شمر بن ذی الجوشن به کربلا. |
| ۹ محرم | امان نامه شمر به فرزندان ام البنین. |
| ۹ محرم | اعلام جنگ لشکر عمر سعد به امام(ع) و مهلت خواستن حضرت از عمر سعد. |
| ۱۰ محرم | واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، اهل بیت(ع) و یارانش. |
| ۱۱ محرم | محرم حرکت اسرا به سوی کوفه |
| ۱۱ محرم | دفن شهدا توسط بنی اسد (از اهل غاضریه) |
| ۱۲ محرم | دفن شهدا بنابر نقلی دیگر |
| ۱۲ محرم | ورود کاروان اسرای کربلا به کوفه. |
| ۱۹ محرم | حرکت کاروان اسیران از کوفه به شام. |
| ۱ صفر | ورود اهل بیت(ع) و سر مطهّر امام حسین(ع) به شام. |
| ۲۰ صفر | اربعین حسینی |
| ۲۰ صفر | ورود اهل بیت امام(ع) به کربلا |
| ۲۰ صفر | بازگشت اهل بیت امام(ع) از شام به مدینه بنا بر برخی اقوال. |
جابر بن عبدالله انصاری که از صحابه پیامبر اسلام(ص) است به عنوان نخستین زائر امام حسین(ع) شناخته می شود. او در اولین چهلم شهادت امام حسین(ع) در سال ۶۱ ه.ق به همراه عطیه عوفی به کربلا آمد و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد. [۷]
زیارت اربعین
در حدیثی از امام حسن عسکری (ع) پنج نشانه برای مؤمن شمرده شده است. یکی از این پنج نشانه زیارت اربعین است.[یادداشت ۱] [۸]
هم چنین زیارت نامه ای برای روز اربعین از امام صادق(ع) نقل شده است.[۹] شیخ عباس قمی این زیارت نامه را در مفاتیح الجنان در باب سوم بعد از زیارت عاشورا غیر معروفه، با عنوان زیارت اربعین نقل کرده است.
به گفته قاضی طباطبایی زیارت روز اربعین در نزد شیعیان زیارت « مَرَدّ الرَّأس » نیز خوانده می شود.[۱۰] مَرَدُ الرأس یعنی بازگرداندن سر، و منظور آن است که در این روز که اسرای اهل بیت به کربلا بازگشتند سر امام حسین(ع) را نیز به کربلا آوردند و دفن کردند.
راهپیمایی اربعین
توصیه به زیارت اربعین باعث شده است که شیعیان به ویژه ساکنان عراق، در سال های اخیر و پس از سقوط رژیم پیشین کشور عراق، از نقاط مختلف این کشور به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالبا به صورت پیاده صورت می گیرد یکی از پرجمعیت ترین راه پیمایی ها در جهان شمرده می شود. در سال ۱۳۹۲ ه.ش پیش بینی حدود ۲۰ میلیون زائر شده بود.[۱۱] برخی گزارش ها از حضور ۱۵ میلیون شیعه در کربلا در روز اربعین سال ۱۴۳۵ه.ق /۱۳۹۲ ه.ش خبر داده اند [۱۲]
قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء می نویسد حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان ائمه اطهار (ع) در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنی امیه و بنی عباس نیز به این حرکت مقید بوده اند. [۱۳]
پانویس
- نوری، لؤلؤ و مرجان، ص۲۰۸ - ۲۰۹
- قمی، منتهی الآمال، ص۵۲۴ -۵۲۵.
- نک: سبحانی نیا، کل مقاله؛ رنجبر، ص۱۶۸-۱۷۲
- شيخ صدوق، الامالی، ص ۳۸۵ ح ۲۴۴۸
- ابن طاووس، ص۲۲۵
- نک: رنجبر، ۱۷۲-۱۸۷؛ فاضل، کل مقاله.
- قمی، ج۸، ص۳۸۳
- طوسی، ج۶، ص۵۲
- طوسی، ج۶، ص۱۱۳
- قاضی طباطبایی، ص۲
- سایت خبری فردا
- سایت خبری فردا
- قاضی طباطبایی، ص۲
- علاماتُ المؤمنِ خَمسٌ: صَلَواتُ إحدي و خَمسينَ، و زيارةُ الأربعينَ، و التَّخَتُّم باليَمينِ، و تَعفيرُ الجَبينِِ، و الجَهرُ بِبسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ. «نشانه هاي مؤمن پنج چيز است: اوّل: نماز پنجاه و يك ركعت (واجب و نافله در طول شبانه روز). دوّم: زيارة اربعين حضرت سيّد الشّهداء عليه السّلام. سوّم: انگشتر در دست راست نمودن. چهارم: پيشاني بر خاك گذاردن. پنجم: بلند گفتن بسم الله الرّحمن الرّحيم در نمازهاي جهريّه (صبح، مغرب و عشاء)»إقبال الأعمال، ج 3، ص 100؛ عوالي اللئالي، ج 4 ، ص 37
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۷ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، اسوه، قم، ۱۴۱۴ق.
- رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، بهار ۱۳۸۴ش، شماره۵
- سبحانی نیا، محمد تقی، تحقیقی درباره اربعین حسینی، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، تابستان ۱۳۸۴ش، شماره۶.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهرا
- مطالب از ویکی شیعه میباشد
- ن، ۱۴۰۷ق.
- فاضل، محمد، تحلیل مبانی تاریخی اربعین حسینی، مجله رواق اندیشه، خرداد و تیر ۱۳۸۰ش، شماره ۱.
- قاضی طباطبایی، سید محمد علی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا (ع)، بنیاد علمی و فرهنگی شیهد آیت الله قاضی طباطبایی، قم، ۱۳۶۸ش.
- قمی، عباس، سفینة البحار، نشر اسوه، قم، ۱۴۱۴ق.
- قمی، عباس، منتهی الآمال، مطبوعاتی حسینی، تهران، ۱۳۷۲ش.
- نوری، میرزا حسین، لؤلؤ و مرجان، نشر آفاق، تهران، ۱۳۸۸ش.
نظر خود را بنویسید