به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره، به نقل از معاونت پژوهشی دانشگاه_ نشست عکاسی با عنوان «شرحی بر نظریات رولان بارت در باب عکاسی» به همت دانشکده‌ هنر دانشگاه سوره و همکاری معاونت پژوهشی در روز ۲۳ آذر ۱۴۰۰ از ساعت ۱۶ تا ۱۸ به صورت مجازی در سامانه سیباد دانشگاه سوره برگزار شد.

در این نشست دکتر زهرا ایرانی صفت، دکتری نقد هنری، عکاس و استاد دانشگاه، به عنوان سخنران و آقای کامران شریفی، مدیر گروه عکاسی دانشگاه سوره، به عنوان دبیر نشست حضور داشتند. کامران شریفی با ذکر یاد خدا و ضمن خوش‌آمدگویی به حاضران در جلسه به معرفی خانم ایرانی صفت پرداخت و از حضور ایشان قدر دانی کرد.

زهرا ایرانی‌صفت این طور آغاز کرد که قبل از شروع در باب اصل موضوع باید چند نکته را یاددآوری کرد. اول اینکه آثار بارت درباره‌ی عکاسی در دو کتاب وی به نام «پیام عکس» و «اتاق روشن» آمده و تحلیل‌های او ترکیبی از نشانه شناسی و تفکرات اگزیستانسیال مارکس و دیدگاه رواشناسی فروید است. در کتاب اتاق روشن نظراتش را با نثری شعرگونه و تغزلی و کوتاه بیان می‌کند.

وی در ادامه افزود: بارت، نویسنده، فیلسوف و نشانه‌شناس فرانسوی است. در دوره‌ی تسلط جنبش ساختارگرایی مؤلفه‌های آثارش از چند مورد تشکیل شده‌اند که شامل:ساختارگرایی، پسا ساختارگرایی و نشانه شناسی بوده و متأثر از نشانه‌شناس معروف فردینان دو سوسور است. بارت یک نگرش مارکسیستی داشته و معتقد است که سویه‌های ایدئولوژیک اساساً در فرهنگ وجود دارد و همواره به سویه‌های پنهان ایدئولوژیک در فرهنگ مدرن و نمود آن علاقه داشته است. نشانه‌ها نماینده‌ی ایدئولوژی هستند. برای مثال عکس و تصاویر مجلات عامه پسند روی جلد، تصاویر ویژه‌ای از واقعیت بازنمایی می‌کنند و از منظر بارت این بازنمایی متأثر از ایدئولوژی مجله است که تلاش دارد با اسطوره‌سازی، بازنمایی خود را بدیهی سازد.

ایرانی صفت خاطر نشان کرد:  تا سوژه یا ابژه‌ای نباشد، عکسی شکل نمی‌گیرد. یک عکس هرگز از مصداق و چیزی که بازنمایی می‌کند جدا نیست. عکاسی به ابژه‌ها، طبیعت و پدیده‌های قابل رؤیت وابسته است. مسئله‌ی حائز اهمیت آن است که آنچه در عکس ثبت می‌کنیم تماماً واقعیت نیست و بخشی از واقعیت یا وانمود کردن واقعیت است. عکس واقعیت یک رخداد نیست بلکه وانمودی از آن است. مستندترین عکس‌های دنیا با خود واقعیت و رخداد همسانی ندارند بلکه تکه‌ای از واقعیت هستند که توسط عکاس انتخاب شده‌اند. یک عکس می‌تواند نتیجه‌ی کنش‌های عاطفی و با نیات کنشگر یا همان عکاس باشد و ما تنها تماشاگر عکس هستیم.

دکتر ایرانی صفت همچنین درباره‌ی اصطلاحاتی که بارت در تفسیر و نقد عکس استفاده می‌کند توضیح داد: این اصطلاحات از زبان لاتین گرفته شده‌اند مثل studium   به معنی مجذوب شدن چیزی یا تحت تاثیر قرار گرفتن. بارت به طور کامل صحنه و گستره‌ی عکس را استودیوم می‌نامد. یا کلمه‌ی punchtum   که از کلمه‌ی زخم گرفته شده و بارت معتقد است که جاهایی در عکس چشم ما را جلب می‌کند و انگار که به چشم ما زخم می‌زند، مهم ترین معنای آن نقطه است؛ نیشی که دیدن به چشم ما وارد می‌کند.

وی همچنین بیان کرد: بارت در باب تفاوت عکاسی و نقاشی معتقد است که نقاشی هر چقدر هم واقع‌گرا باشد، در برابرعکاسی، قوم نگارانه‌تر نیست. عکس قوم نگاری و بررسی تاریخ آن، به مراتب بر جسته‌تر از نقاشی است. نقاشی و عکاسی اما در قاب بندی و ژرفانمایی مشترک هستند اما فرایند شیمیایی و تکثیر عکس متفاوت است.

تفارت عکس‌ها از نظر بارت:

عکس‌های خبری و روزنامه‌ای: از نظر رولان بارت عکس خبری اساساً تک سویه، یکپارچه، دارای قدرت و انسجام هستند و اصولاً در خاطره ثبت نمی‌شوند.

عکس پرنوگرافی: یک سویه هستند و اغلب ابلهانه و سطحی و بدون تأمل و تفکراند. ابژه‌ها ساکن و خاموش و بدون پونکتوم هستند. همانند ویترین مغازه‌ها به فروش می‌روند و تأثیرگذار نیستند.

عکس کامگرا: از دسته عکس‌های اروتیک است اما یک تکه و قسمت از آن جدا شده و کامل نیست. قسمتی از آن نامعلوم و مبهم است. تخیل مخاطب را به بیرون از کادر می‌کشد.  بارت معتقد است که بنیان و سرشت عکاسی، ژست است. آن فاصله‌ی زمانی که در آن چیز مهمی آشکار می‌شود.

زهرا ایرانی صفت در باب زمان عکس از نگاه بارت شرح داد: عکس بی‌اغراق و به معنای واقعی کلمه بازتابی از مصداق است. بازتاب جسمی واقعی که آنجا بوده و عاقبت به ما رسیده. عکس از چیزی که دیکر نیست صحبت نمی‌کند بلکه از آن چیزی صحبت می‌کند که قبلاً وجود داشته است. هر عکسی گواهی یک حضور است. عکس در زمان می‌ایستد و زمان عکس چیزی بین گذشته و حال است.

وی در بخش پایانی از نوع نگاه عکاس صحبت کرد که عکاس یک ناسازه و پارادوکس است. بین دیدن و ندیدن. سوژه‌های عکاسی در عکس‌های اودون، عکاس مشهور، هر چند به دوربین عکاسی نگاه می‌کنند اما در واقع دوربین را نمی‌بینند. بلکه خودشان درون خودشان را می‌بینند. از طرفی عکاس از درون دوربین می‌نگرد اما چیزی فراتر از ابژه را ثبت می‌کند.

در پایان به سؤالات علاقه‌مندان پاسخ داده شد.