در آستانه سالروز بزرگداشت نظامی گنجه‌ای، آیین بزرگداشت جنبه‌های نمایشی در آثار او در سالن سینمای دانشکده هنر دانشگاه سوره برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره همایش «جنبه‌های نمایشی در آثار نظامی گنجوی»، به مناسبت بزرگداشت حکیم نظامی، به همت دانشکده هنر و معاونت پژوهشی دانشگاه سوره روز دوشنبه 22 اسفند سال 1401 ساعت 10 صبح در سالن سینمای دانشگاه سوره برگزار شد.

در این نشست دکتر رامتین شهبازی، مدیر گروه سینمای دانشگاه سوره به‌عنوان مدیر نشست؛ دکتر یوسف خجیر، قائم‌مقام رئیس دانشگاه سوره، دکتر زکیه سادات طباطبایی معاون پژوهشی دانشگاه، دکتر کاظم نظری رئیس دانشکده هنر دانشگاه سوره، استاد شکوفه ماسوری و دکتر امیررضا نوری پرتو از استادان دانشگاه سوره، دکتر میترا علوی طلب استادیار دانشگاه دامغان و محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به‌عنوان سخنران حضور داشتند.

در ابتدای همایش یوسف خجیر، قائم‌مقام دانشگاه سوره بابیان اینکه امسال دومین سالی است که دانشگاه سوره مراسم آثار نظامی را برگزار می‌کند گفت: نظامی گنجوی علاوه بر تبحر در داستان‌سرایی و اشعار در حوزه‌های موسیقی، ریاضی، حکمت و فلسفه و نجوم نیز دانش زیادی داشت؛ به‌گونه‌ای که می‌توان از او با نام سرمایه نمادین یادکرد.

وی افزود: این سرمایه نمادین چند سالی می‌شود که موردتوجه دانشگاه‌ها قرارگرفته است و بسیار خرسندم که از بین دانشگاه‌های اکثراً دولتی که به نظامی گنجوی توجه و تمرکز دارند، دانشگاه غیرانتفاعی سوره نیز در گرامیداشت آن نقش دارد. نظامی درعین‌حال که وجه سرمایه نمادین قوی دارد، یک نخ تسبیحی بین کشورهای فارسی‌زبان نیز محسوب می‌شود.

دکتر کاوه خورابه معاون پژوهشی و قائم‌مقام رئیس انجمن مفاخر فرهنگی هنری کشور، نیز دراین‌باره اظهار کرد: شخصیت تاریخی نظامی به حوزه نمایشی نیز بستگی دارد و به نظر می‌رسد غفلت عظیمی در سالیان دراز در این حوزه صورت گرفته است. همچنین عاشقانه‌ترین متنی را که در تاریخ ادبیات خود می‌توانیم دنبال کنیم، متن خمسه نظامی است و این خود سرمشقی برای مقلّدین محسوب می‌شود که تا به امروز ادامه دارد. درواقع در یک بستر فرهنگی بزرگ در بسیاری از کشورها، هنرمندان در تلاش هستند تا بتوانند به تقلید از کتاب خمسه، در این حوزه قلم‌فرسایی کنند.

وی با اشاره به ویژگی‌های کتاب خمسه اثر نظامی ادامه داد: متن‌های حکیم نظامی شاید یکی از متن‌های اساسی است که تمام کنشگران حوزه هنر باید به آن توجه خاصی کنند. در حوزه نمایشی خمسه بخش‌های زیادی وجود دارد که رسانه‌های دیگر مانند موسیقی را می‌تواند به سمت خود فرابخواند. در نسخه خمسه شاه‌طهماسبی، تمامی هنرها اعم از تشعیر، نگارگری، خوشنویسی و امثال آن وجود دارد و این ظاهر نشان از یک متن کاملاً هنری دارد که می‌تواند همه هنرمندان را به سمت خود جذب کند. بنابراین می‌توان گفت این ظاهر در کل، ماحصل ذهن یک پژوهشگر است.

 

سپس کاظم نظری، رئیس دانشکده هنر و عضو هیأت علمی سوره ضمن عرض خیرمقدم از حضور حاضران در جلسه گفت: حوزه پژوهش برای کسانی که در هنر هستند، بسیار تأثیرگذار و مهم است. بنابراین برای همراهی در گسترش نام بزرگان کشور، استادان می‌توانند پایان‌نامه‌های دانشجویان را به سمت ایجاد هنر تصویری از ثروت‌های کشور در حوزه هنر تجسمی، نمایشی، موسیقی و نمایشی از عارفان، اندیشمندان و هنرمندان سوق دهند.

همچنین طبق گفته‌های رئیس دانشکده هنر، دانشگاه سوره در تلاش برای برگزاری مرکز هنرهای نمایشی به‌طور ویژه از تولیدات فاخر ادبیات نمایشی است.

 

دکتر زکیه السادات طباطبایی لطفی، سرپرست معاونت پژوهش دانشگاه سوره با تشکر از عوامل برگزاری همایش بیان کرد: بسیار خرسندم که این همایش با ایده دکتر نظری و برنامه‌ریزی استادان دانشکده هنر و دکتر شهبازی برگزار شد. سال گذشته نیز همایش نظامی در دانشگاه برگزارشده بود و امیدواریم این برنامه در سال‌های آینده نیز ادامه داشته باشد تا ارزش‌های ادبی و فرهنگی کشور را در حوزه‌های مختلف عرضه کنیم.

وی در ادامه اضافه کرد: البته شعر و ادبیات به‌تنهایی مخاطبان زیادی دارد؛ اما امروزه با دیده‌شدن و شنیده‌شدن در رسانه‌های تصویری و نمایشی جهان، می‌توان مطالب این فرهنگ غنی را وسعت بخشید. بدون شک دانشجویان و جوانان کشور با این ارزش ملی آشنایی دارند که حتی اگر غیرازاین باشد، زمانی که آنان باارزش‌ها، فرهنگ و ادبیات روبه‌رو می‌شوند، از اعماق وجود خود با آن احساس همبستگی می‌کنند.

طباطبایی در پایان سخنان خود گفت: بر همین اساس، این دل‌بستگی را باید در کارها آموزش داد؛ چراکه نسل جدید، نسلی است که ارتباطات خود را با جهان گسترش می‌دهد. درواقع علی‌رغم اینکه امروزه با یک تهاجم فرهنگی روبه‌رو بوده و نگران این هستیم که فرهنگ خود را از دست بدهیم؛ اما دل‌بستگی نسل جدید به این ادبیات مشهود است که نیاز به حمایت متخصصان و مسئولان دارد.

 

در ادامه شکوفه ماسوری، استاد دانشگاه سوره مطرح کرد: قرن شش و هفت در ایران به‌خصوص قرن هفتم زمان خاصی است؛ چراکه در نظام جامعه‌شناختی گفته می‌شود که روح زمان مجموعاً در این دو قرن جمع‌آوری‌شده است و اعجوبه‌هایی در ادبیات فارسی مانند حافظ، سعدی، نظامی و امثال آن به وجود آمدند. روح زمانی یعنی مجموعه جریان‌ها دست‌به‌دست هم می‌دهند تا ناگهان ستاره‌هایی به وجود بیایند و این ستاره‌ها لزوماً در قرن‌های بعد قابلیت تکرار ندارد. بنابراین قرن شش و هفت در ادبیات ایران زمان بسیار ویژه‌ای هستند که به توجه زیادی نیاز دارند.

ماسوری با اشاره به یک ویژگی زنان در ادبیات تاریخی ایران عنوان کرد: شخصیت‌های زن باوجوداینکه در سایر منابع کتب قدیمی ازجمله کتب دینی، ممکن است دارای لبه‌هایی از غیر مبارک بودن داشته باشد؛ اما در ادبیات فارسی این شخصیت‌ها پاک، روشن و تطهیرشده نشان داده می‌شوند. در منظومه خسرو و شیرین این اتفاق برای شیرین و در داستان یوسف و زلیخا نیز برای زلیخا، شخصیت زن تطهیرشده معرفی شدند.

وی معتقد است هنر در همه جای دنیا به حمایت سیاسی نیاز دارد تا رشد کند و اگر حمایت سیاسی دوران گذشته در دربار وجود نداشت، اثری ماندگار نمی‌شد. ماسوری در ادامه به تشریح داستان خسرو و شیرین و توصیف شخصیت‌های داستان پرداخت.

 

از طرفی، محمود شالویی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تصریح کرد: با توجه به حکایت‌های نظامی مانند خسرو و شیرین یا لیلی و مجنون، می‌توان گفت این افراد الگوهای خوبی برای جریان عشق و عاشقی هستند. خسرو با شخصیت شیرین بسیار متفاوت بوده و به دیوانگی مشهور است، بااین‌حال از دیوانگی خود لذت می‌برد و برای آن جذبه داشت. در این راستا، نیاز داریم خسرو و شیرین و لیلی و مجنون پرورش‌یافته‌های ذهن و ضمیر ما شوند.

وی افزود: طی دو سال گذشته که بحث نظامی بسیار جدی شده است، بخشی از آن به آثارش ربط دارد، بخشی از آن شخصیت متمایز نظامی است و بخشی دیگر، اوضاع‌واحوال جهانی است که معروفیت زیادی دارد و باعث گسترش هنر ایرانی در کشورهای مختلف می‌شود. به همین دلیل، امیدواریم در برنامه‌های آینده موضوع جشنواره‌های فرهنگی، هنری، ادبی و حتی تأسیس بنیاد نظامی شکل بگیرد تا جریان ادبی، فرهنگی و هنری شخصیت نظامی را از نگاه ایران توسعه دهیم.

 

همچنین دکتر میترا علوی طلب، استادیار دانشگاه دامغان در رابطه با جنبه‌های نمایشی در آثار نظامی تأکید کرد: مهم‌ترین نکته‌ای که در بررسی جنبه‌های نمایشی اشعار نظامی آشکار است، جنبه‌های نمایشی و دراماتیک بوده که حکیم نظامی کاملاً آگاهانه به آن پرداخته است. یکی از این جنبه‌ها، ساختار پیرنگ و پلات در منظومه هفت‌پیکر است. این منظومه از دو بخش داستانی و غیرداستانی تشکیل‌شده که بخش‌های غیرداستانی در ستایش خدا و پیامبر نوشته‌شده و مانند سایر شاعران به آن پرداخته‌شده است؛ اما در بخش‌های داستانی، با شکل عجیبی از داستان‌پردازی سروکار داریم.

علوی طلب اظهار کرد: درواقع نظامی به داستان بلند و سرگذشت بهرام می‌پردازد که سیر و سلوک بیرونی و درونی بهرام را به نمایش می‌گذارد. در کنار آن داستان‌های دیگری نیز برای بهرام روایت می‌شود که خود در دودسته قرار دارد؛ یکی داستان‌هایی که زنان برای بهرام روایت می‌کنند و دیگری داستان‌هایی هستند که هفت مضمون برای بهرام روایت می‌کنند. قصه‌های بهرام، درنتیجه یک وحدت ساختاری و قصه سراسری را نشان می‌دهد که کاملاً الگوی ارسطویی در آن وجود دارد.

وی در پایان سخن خود بیان کرد: همچنین قصه‌هایی که داخل قصه‌هایی دیگر تعریف می‌شود، ساختاری پیازی شکل دارد و هرکدام از این قصه‌ها، روایتی در دل خود دارد که در قصه‌های شرقی به‌ویژه ایرانی و هندی کاملاً آشکار است. این شکل از قصه‌گویی که در پیکر هفت منظومه وجود دارد، باعث تعلیق زیاد و شگفتی و پیچیدگی زندگی فردی به نام بهرام می‌شود. بنابراین می‌توان گفت تمام انتخاب‌های نظامی، دقیق و درست است و نظامی یکی از منابع اصلی در حوزه ادبیات نمایشی به شمار می‌رود.

 

در پایان این همایش دکتر امیررضا نوری پرتو، استاد دانشگاه سوره در بیان مفهوم دراماتیک تاریخ در منظومه اسکندرنامه نظامی گنجوی گفت: با توجه به اینکه در رابطه با اسکندر مقدونی و زندگی وی حرف‌های بسیاری برای مناقشه و بحث وجود دارد؛ اما به نظر می‌رسد هر چه درگذر تاریخ از سده‌ها می‌گذریم، جنبه‌های اسطوره‌ای به کاراکتر تاریخی اسکندر توسط غربی‌ها اضافه‌شده است؛ به‌گونه‌ای که حتی در برخی از کتب، به مقام پیامبری رسیده و جنبه فرا انسانی پیداکرده است.

وی معتقد است احتمال می‌رود با توجه به شخصیت اسکندر به دلیل ساقط کردن سلسله هخامنشیان و آتش زدن تخت جمشید، افکار منفی درباره وی در تاریخ ادبیات ایران باشد؛ اما این تفکر کاملاً اشتباه است.

نوری پرتو در پایان خاطرنشان کرد: درنهایت می‌توان گفت در تاریخ، به نفع حماسه، اسطوره و درام، زندگی اسکندر مقدونی به‌وسیله حکیم نظامی تحریف‌شده است و این عملکرد و تحریف هیچ ایرادی ندارد؛ چراکه وظیفه ادیب و نویسنده این است که گاه به نفع اثری که خلق می‌کند، واقعیت و تاریخ را تحریف کند.

 

دکتر رامتین شهبازی نیز توضیحاتی در رابطه با جایگاه این شاعر والامقام ارائه کرد و هدف از برگزاری این همایش را معرفی  بهتر  این شخصیت جهانی به نسل جوان  و دانشجویان عنوان کرد. به عقیده او در آثار نظامی توجه به ارزش‌های فرهنگی و جایگاه عظیم ایران به چشم می‌خورد.