نشست «بازخوانی معماری با رویکرد نشانه‌شناسی» به مناسبت هفته‌ معمار برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره به نقل از واحد پژوهشی، همزمان هفته‌ معمار و در روز سیزدهم اردیبهشت‌ماه ۱٤٠٢ و در پنجمین روز از برگزاری سلسله نشست‌ها در دانشکده‌ معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، نشست «بازخوانی معماری با رویکرد نشانه شناسی» به سخنرانی دکتر امیرمسعود دباغ، دکترای تخصصی معماری و مدیر گروه کارشناسی ارشد معماری اسلامی در دانشکده‌ معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، از (۱۳.۳٠ تا ۱٥) به صورت حضوری و مجازی در این دانشکده برگزار شد.

در آغاز این نشست دکتر دباغ به تبیین موضوع ارتباط نشانه‌ شناسی و معماری به عنوان یک موضوع بینارشته‌ای پرداخت و توضیح داد: در دهه‌ هشتاد دانش نشانه‌شناسی دانشی نوین بوده است و در هر ارتباط بینا انسانی مثل معماری، شهرسازی، نقاشی و گرافیک مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما به دلیل فضاکار بودن رشته‌ معماری و شهرسازی و تفاوتی که با بقیه‌ رشته‌های هنری دارد، تا جایی پیش رفت و منقطع شد؛ به منظور ارتباط مناسب و شناخت دقیق در حوزه‌ نشانه شناسی معماری تلاش‌هایی صورت گرفته است.

ایشان در ادامه‌ سخنرانی یکی از مقاله‌های خود را که در مجله‌ی رهپویه‌ هنر شماره‌ اول دانشگاه سوره به چاپ رسیده معرفی کرد. این مقاله درباره‌ نگاه متنی و بینامتنی است که برای مخاطبان و علاقه‌مندان در دسترس است. وی اضافه کرد: اصولا تمام پدیده‌های معماری به شکل یک دنیا و ساحت متنی دیده می‌شود و توضیح داد: این متن در مواقعی از ذهن مؤلف تراوش می‌کند و یک محصول را ایجاد می‌کند.

وی با معرفی مقاله‌ مرگ مؤلف اثر رولان بارت ادامه داد: زمانی که مولف اثری را خلق کرد دیگر با اثر سروکار نداریم و با متن سروکار خواهیم داشت. اثر برای دوره‌ پیشامدرن است. این مخاطب است که معنا سازی می‌کند و آن متن را مجدداً باز تولید می‌‌کند و در ادامه توضیح داد: هرکدام از این متون در دنیای پسامدرن یک متن جداگانه و مجزا به حساب می‌آیند پس باید بتوان این روابط را خواند و روابط متنی و بینامتنی را بیان کرد.

استاد دباغ درباره‌ چیستی دیدگاه ساختگرایانه و پساساختگرایانه بیان کرد: ساخت‌گراها به دنبال ایجاد کدگذاری و رمزگشایی (Coding and Decoding) هستند؛ آن‌ها به دنبال کشف کدهایی هستند تا با رمزگشایی آن‌ها به معنا دست یابند. اما پساساختارگراها متن را مفهومی شبکه‌ای و چند لایه می‌بینند، آن را در پرسپکتیو می‌برند و با آن‌ها شبکه‌ای غول‌آسا را می‌سازند و در ادامه توضیح داد که این دیدگاه در ارتباط مستقیم با بحث سیالیت معناست در فلسفه‌ پسامدرن مطرح می‌شود.

وی با ارائه‌ جدولی مبتنی بر جداسازی دو دسته‌ تفکر در مقام شناخت متن یعنی ساختارگرایانه و پساساختارگرایانه توضیح داد: ساخت‌گرا مفهومی نیوتونی است که در آن به دنبال ساحت حضوری هستیم اما در پساساخت‌گرا دنبال فهم و دریافت هستیم آن چیزی هستیم که نیست و به دنبال نت‌هایی می‌گردیم که مارا به لایه‌های بعدی متن هدایت می‌کنند. وی اضافه کرد: شکل‌گیری طرح در ساخت‍‌گرا به صورت خطی است اما در پساساخت‌گرا به صورت شبکه‌ای می‌باشد.

او در ادامه به نشانه شناسی سوسور اشاره کرد و گفت: سوسور تفکر دوگانه‌ دال و مدلول را بیان می‌کند. در این روش با متن و کلمه کار می‌شود و این کلمات هستند که متن را شکل می‌دهند. وی ادامه داد: در این رویکرد همه چیز با دوگانگی تعریف می‌شود برای مثال دود و آتش و غیره.

وی در ادامه به پیرس اشاره کرد و گفت: پیرس مثلث نشانگی را مطرح می‌کند و درباره‌ تفسیر صحبت می‌کند که مخاطب را به عنوان عنصر سوم می‌شمارد و ما به واسطه‌ مخاطب وارد حیطه‌ معنا می‌شویم که این مبنای فلسفه‌ پسامدرن نیز هست. و اضافه کرد: نیچه، هایدگر، ریکور، دلوز، دریدا و دیگر اشخاص همه درباره‌ تفسیر سخن می‌گویند.

مدیر گروه کارشناسی ارشد معماری اسلامی پس از تبیین موضوعات مختلفی از فلاسفه و بحث‌های نشانه شناسی به نشانه شناسی افراد دیگری چون اومبرتو اکو اشاره کرده و گفت: این دسته از متفکران اعتقاد دارند که یک متن متشکل از لایه‌های سیستمی و لایه‌های فرایندی است و این لایه‌ها باهم درگیر هستند. یک متن از یک‌سری  لایه‌ها و مفاهیم معنایی و نحوی و مفهوم مخاطبی با چیزی مثل یک نخ تسبیح شکل می‌گیرد؛ نخ تسبیحی که هرکس به نحوی متفاوت آن را می‌سازد.

در ادامه‌ تبیین دیدگاه اکو دکتر دباغ توضیح داد: اکو این مفهوم را در هم تنیده می‌بیند به طوری که این رشته و یا نخ تسبیح، خود از رشته‌های متفاوتی ایجاد شده که ما را وارد تفکر شبکه‌ای می‌کند. وی افزود: یک پیام استعاری به وسیله‌ مؤلف بیان می شود و مخاطب با لایه‌های درونی این پیام را تأویل می‌کند.

او همچنین درباره‌ نشانه شناسی رولان بارت صحبت کرد: بارت که یک زبان‌شناس فیلسوف است در حوزه‌ شهر بحث می‌کند و در کتابی به اسم "ایفل" برج ایفل را تحلیل نشانگی می‌کند. بارت معتقد است نشانه‌ها ما را به لایه‌های متعدد و لایه‌های پنهان می رساند. و افزود: در دیدگاه بارت هرکس با توجه به فهم خود لایه‌ اول را درک و بعد به عمق می‌رود.

وی با ارائه‌ تصاویری که با برداشت از سخنان بارت ایجاد شده گفت: برداشت‌هایی از بارت درحوزه‌ تصویر انجام شده است. این تصویر فرد سیاه پوست الجزایری‌ای را نشان می‌دهد که به پرچم فرانسه احترام می‌گذارد. با این تصویر بارت ما را وارد ساحتی جدید در متن و معنا می‌کند. می‌گوید دلالت مستقیم این تصویر احترام گذاشتن فرد به پرچم است اما چون سیاه پوست است و سلام نظامی داده است پس درباره‌ استعمار سخن می‌گوید. این یعنی این اثر خود به خود ما را وارد فهم مفاهیم غیرمستقیم می‌کند.

دکتر دباغ در ادامه با معرفی کتاب "اسطوره‌ امروز" اثر رولان بارت به توضیح شرایط دنیای کنونی با توجه به این کتاب پرداخت: اسطوره‌ها متعلق به دنیای باستان بودند اما امروزه ما نیز درگیر روابط اساطیری جدیدی می‌شویم که کاملاً بعد اقتصادی دارند. وی با مثال زدن تصویر مرلین مونرو که توسط اندی وارهول چاپ شده است و در ادامه با نشان دادن تصاویری از چاپ شدن این اثر بر روی کفش بر ایجاد این روابط اسطوره‌ای با اقتصاد صحه می‌گذارد.

او همچنین با تبیین مثالی دیگر در زمینه‌ تبلیغات مسئله‌ درگیری با اقتصاد را بیان کرده و می‌گوید: زمانی که گوشی موبایل آیفون چهار از برند اپل در بازار عرضه شد، از مهم‌ترین تبلیغات آن، حضور این تلفن همراه در دست شخصیت اصلی فیلم سینمایی شوالیه‌ تاریکی بود.

وی در ادامه بیان کرد: اقتصاد حرف اصلی را در اسطوره‌ امروز می زند و عاملی‌ست برای تبلیغ؛ این دوگانه همواره در تقابل پایاپای هستند. در معماری نیز همینطور است. ساخت موزه‌ گوگنهایم به معماری فرانک گری خود به ایجاد چرخه‌ای اقتصادی در شهر کمک می کند.

دکتر دباغ در ادامه‌ سخنرانی خود درباره‌ معماری و نشانه‌شناسی گفت: لایه‌های معماری و زیرلایه‌های آن به وسیله‌ی پین‌های فرایندی به هم متصل می‌شوند تا متن یک اثر معماری فضاکار را شکل دهند و اضافه کرد: باید دانست تفاوت نشانه‌شناسی تصویر با نشانه‌شناسی معماری بر سر عنصر فضایی معماری است. به عنوان مثال نشانه‌شناسی فضا می‌تواند شامل معماری، مجسمه سازی، موسیقی و غیره نیز باشد.

در نهایت دکتر دباغ با بررسی جدولی از خود ایشان بر لزوم وجود توازن و تعادل بین زیرلایه‌های یک اثر معماری آن صحه گذاشت و گفت: در معماری امروز تهران زیرلایه‌های اقتصادی و کارکردی تعداد زیادی زیرلایه دارند اما بقیه‌ی زیرلایه‌ها به تعداد بسیار کمتری هستند که این باعث عدم تداوم خواهد شد.

در پایان این نشست علمی در دانشکده‌ معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، دکتر دباغ به تمامی سوالات افراد حاضر در نشست پاسخ داد.