سومین نشست از سومین دوره سه‌شنبه‌های نقد کتاب سوره با نقد و بررسی کتاب «حکمت و آداب معنوی در هنر» نوشته دکتر محمدعلی رجبی دوانی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی سه شنبه های نقد کتاب سوره با سخنرانی دکتر "شهریار زرشناس"، روزنامه‌نگار، نویسنده و پژوهشگر حوزه فلسفه و سیاست و به دبیری دکتر "مهران هوشیار"، هنرمند، منتقد و مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه سوره روز سه‌شنبه ۱۴ آذرماه 1402 ساعت ۱۴:۳۰ ظهر در اتاق کنفرانس دانشگاه سوره به‌صورت برخط و حضوری برگزار شد.
دکتر مهران هوشیار، مدیر گروه مطالعات عالی هنر و عضو هیأت‌علمی دانشگاه سوره ضمن تشکر از حضور دانشجویان، استادان و سایر حاضران در این نشست عنوان کرد: «در جلسه‌ای که به بهانه معرفی و نقد کتاب دکتر محمدعلی رجبی دوانی برگزارشده است، ضمن معرفی کوتاهی از کتاب و محتوای آن، برای تکمیل معرفی در خدمت دکتر شهریار زرشناس هستیم تا به این بهانه از نکات و پیشنهاد‌ها و انتقادهای ایشان و مطالبی که در این حوزه مطرح می‌کنند استفاده کنیم. در انتهای جلسه نیز پرسش و پاسخ از جانب حاضران، دانشجویان و استادان محترم برگزار می‌شود.»
وی با معرفی کوتاهی از کتاب «حکمت و آداب معنوی در هنر» اظهار کرد: «این کتاب با عنوان اصلی "حکمت و آداب معنوی در هنرهای اسلامی" و عنوان فرعی "و تجلیات آن بر هنر انقلاب اسلامی ایران" در 392 صفحه توسط انتشارات فرهنگستان هنر و با همکاری دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان در سال 1401 به چاپ رسیده و در فروشگاه‌های مختلف قابل تهیه است.»
این منتقد و پژوهشگر توضیح داد: «کتاب مذکور در هفت فصل تبیین شده و فرازهایی از آن تحت عناوین "تفکر اسلامی، ساحت دل‌آگاهی"، "فتوت و آداب جوانمردی"، "هنر، معرفت قلبی انسان"، "هنرهای اساطیری"، "ممیزات هنر اسلامی"، "هنر در زمانه غربت و انتظار" و "تجلی آداب معنوی در هنر انقلاب اسلامی" تدوین‌شده است.»
وی ادامه داد: « حدوداً بیش از 150 منبع برای این کتاب استفاده‌شده و خوشبختانه کتاب از نمایه برای دسترسی به کلیدواژه‌های تخصصی و موضوعی که در بطن آن وجود دارد برخوردار است.»
عضو هیأت تحریریه نشریه رهپویه هنر و مدیر گروه مطالعات عالی هنر ادامه داد: «به هر صورت با توجه به اینکه رشته تخصصی و حوزه مطالعات و پژوهشی من در هنر اسلامی به‌خصوص هنرهای سنتی در ارتباط با حکمت و آداب معنوی است از مطالعه این کتاب بسیار بهره بردم و فکر می‌کنم مطالعه آن برای هر دانشجو و کسی که به این حوزه‌ها علاقه دارد لازم است. نه به این خاطر که استاد محمدعلی رجبی دوانی آن را مرقوم کرده‌اند بلکه به این خاطر که ما در این حوزه منابع مکتوب بسیار محدودی داریم و به نظر می‌رسد این کتاب در نوع خود گزیده بسیار کاملی از یافته‌های علمی است که توسط استاد مرقوم شده و در اختیار علاقه‌مندان قرارگرفته است.»
دکتر محمدعلی رجبی دوانی، مؤلف کتاب «حکمت و آداب معنوی در هنر» که به‌صورت آنلاین در جلسه حضور داشت درباره کتاب بیان کرد: «آنچه می‌توانم در محضر دوستان حاضر در جلسه بگویم، در حقیقت شیوه‌ای بوده که در کلاس داشته‌ام که ابتدا شناخت را مطرح کرده و از شناخت حسی به شناخت عقلی و بعد شناخت شهودی رسیده‌ام، برای اینکه ذهن دانشجویان برای درک مباحث آماده شود و هم اینکه تفاوت میان هنر و عوالم هنری، فلسفه، و اشارات این زمینه را بدانند.»
وی بابیان اینکه فلسفه شقی از شقوق تفکر بشری است، خاطرنشان کرد: «برای تلخیص مباحث و بررسی خانواده این نوع مباحث مطرح‌شده در این کتاب مثل هنرهای اساطیری و امثالهم که به آن‌ها اشاره‌کرده‌ایم، که بدانند کجا با هنر و عوالم هنری بیشتر نزدیک هستند و اشاراتی به آن‌ها هم شده امّا مبانی را بر اساس تفکر عرفانی اسلامی خودمان در نظر گرفته‌ام.»
این هنرمند و عضو پیوسته فرهنگستان هنر ادامه داد: «سعی کردم مسیر گفتگو به‌جایی برسد که زمینه برای طرح مصادیقی از هنرهای اسلامی قدیم و اینکه آیا می‌شود با این مقدمات نگاهی به هنر انقلاب اسلامی کنیم. حالا چرا این بخش اضافه شد؟ من تصمیم داشتم دو کتاب بنویسیم و درباره هنر اسلامی بحث‌های مختلفی داشتم و آثار زیادی هم مورد توجهم بود اما به دلایلی به فکرم آمد بهتر است این بحث را در یک کتاب بگنجانم و مجمل کلیات را مطرح کرده و مصداق‌هایی هم داشته باشم.»
نقاش پیشکسوت و استاد دانشگاه تهران توضیح داد: «به‌هرحال مطالب را به‌گونه‌ای تنظیم کرده‌ام که به هنر انقلاب اسلامی ختم شود، در بحث هنر انقلاب اسلامی و هر بحثی که به نحوی دین در آن مطرح است نهایتاً ما باید به بحث ولایت بپردازیم، که بشر بدون ولایت زندگی نکرده است، حالا یا ولایت الله بوده یا ولایت شیطان یا ولایت عقلش یا ولایت نفس اماره‌اش که همواره در ولایت به سر برده است.»
«رجبی دوانی» اضافه کرد: «امّا ما در هنرهای اسلامی و تمدن اسلامی تابع چه ولایتی آثار خود را ظهور می‌داده‌ایم، به همین خاطر باید از فتوت‌ها صحبت می‌کردم و باید می‌گفتم که فتوت منبع، مرجع و عاقبت رساندن ما به هر صورت تمدنی ازجمله هنر است. به همین خاطر با این مقدمات به دوره جدید آمدم و سعی کردم با طرح این مسئله بحث و نقش بسیار مهم رهبری حضرت امام را تبیین نمایم و همین مسئله سبب پیدایش آثاری شد که به نظر می‌رسد این آثار با توجه به همین مدت‌زمان کم دارای ویژگی شد که بسیاری از متفکرین دنیا گفتند ما می‌توانیم از هنر انقلاب اسلامی سخن بگوییم، بااینکه زمان، زمانه‌ای نیست که ما به این‌سو حرکت کنیم و بتوانیم این هنر را به تجزیه‌وتحلیل گذاشته و بگوییم که به این دلایل که به آن دلایل صوری می‌گویند هنر انقلاب اسلامی نام‌گرفته است.»
عضو شورای سیاست‌گذاری دانشگاه هنرهای ایرانی - اسلامی استاد محمود فرشچیان گفت: «ولی یک حقیقت کلی که برگرفته از قوانین تفکر اسلامی است که گفته‌شده در آنجا ما می‌بینیم این باب اشتراک همه آن هنرها است به همین خاطر آنچه من انتظار داشتم درنهایت به هنرجویان و به مخاطب این کتاب منتقل شود این نبوده که ما راه‌های صوری برای هنر پیدا کنیم بلکه به جان هنر انقلاب اسلامی یا همان جان و روح تمدن اسلامی توجه کنند و با آن سلوک بتوانند در آینده صورتی از هنرهای اسلامی ظهور دهند و خود را در قالب این تمدن با توجه به شرایط جدید قرار بدهند.»
دکتر شهریار زرشناس، نویسنده و پژوهشگر حوزه فلسفه و سیاست با ذکر خاطره‌ای درباره این کتاب عنوان کرد: «من سعی می‌کنم در حد بضاعت خود کتاب را معرفی کنم. مفهوم خیال و اسطوره را در مواجهه با تعریف جدیدی از آن‌ها در متن کتاب استاد بار دیگر شناختم که در ذهن من تأثیر خیلی زیادی داشت و موضوع دیگر تلقی جدیدی از خیال بود که بعدها فهمیدم ریشه در آراء سهروردی و ابن‌عربی دارد.»
وی افزود: «هنر چه نسبتی با حقیقت دارد؟ با تلقی که سهروردی برای ما ایجاد می‌کند می‌فهمیم که اولاً هنر امر حقیقی است و از سنخ ادراکات و تفکر است و ثانیاً مرتبه وجودی آن در هستی که پایگاه هستی‌شناسانه دارد، یعنی مجموعی از مخیلات و وهمیات و این‌ها نیست.»
مؤلف کتاب جامعه مدنی یادآور شد: «کار سهروردی این است که درواقع وقتی یک خیال و مرتبه هستی‌شناسانه مطرح می‌کند و ادراک خیالی ما را قائم به آن حقیقت خیالی به‌مثابه یک‌مرتبه اصلی می‌کند یک بنیاد نوینی برای امر خیالی می‌گذارد که دیگر صرف متصرفه و وهمیات و این‌ها نیست بلکه درواقع مرتبه‌ای از مراتب هستی در زمره حقایق است و حقیقتی ورای حقیقت ناسوتی و این برای هنرمندان خیلی بیشتر مهم می‌شود. چرا؟ چون هنر اساساً مبتنی بر ادراک خیالی است و عرصه آن خیال است.»
زرشناس توضیح داد: «اینجا به‌این‌ترتیب ما با سهروردی یک مبنای مابعدالطبیعی و هستی‌شناسانه برای تجربه‌ها و ادراکات و مکاشفات و مشاهدات خیالی پیدا می‌کنیم یعنی هنر با حقیقت نسبت پیدا می‌کند. این نسبت کجا صورت می‌گیرد؟ به‌واسطه عالم خیال و ادراک خیالی که در درون ماست. یعنی اگر خیال متصل ما در اتحاد با خیال منفصل قرار گیرد رویدادی پدید می‌آید، آن رویداد این است که ما مکاشفات و ادراکات و مشاهداتی داریم که به‌شدت حقیقی هستند و اصلاً از سنخ امور موهوم نیستند امّا از سنخ عقل و حس هم نیستند، کدام حوزه از معرفت یا کدام صورت از تفکر متولی این است؟ هنر.»
عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: «به‌این‌ترتیب ما برای هنر یک مبنای نظری روشن پیدا می‌کنیم که نسبت هنر با حقیقت را به زیبایی توضیح می‌دهد و دقیقاً از سنخ هنر است و این کاری است که سهروردی انجام داده و پس‌ازآن در تفکر اسلامی ایران امتداد پیداکرده است.»
دکتر زرشناس بیان کرد: «این را هم بگویم که مفهوم عالم خیال یک مفهوم اختصاصی فلسفه ایرانی-اسلامی است، در جهان اسلام فلسفه دو پایگاه دارد، یکی پایگاه در مغرب جهان اسلام در ناحیه اندلس و... که فیلسوفان بزرگی همچون ابن رشد و ابن خلدون به آن سنت تعلق دارد. در سمت دیگر مشرق جهان اسلام، که در این‌سو کانونِ فلسفه ایران است.»
روزنامه‌نگار و پژوهشگر ایرانی حوزه ادبیات، فرهنگ، سیاست و فلسفه یادآور شد: «کاری که استاد بزرگ دکتر محمدعلی رجبی دوانی، که استاد بنده هستند انجام داده و افتخار می‌کنم که در محضرشان برای اولین بار با این مفاهیم آشنا شده‌ام، این است که چه درگذشته و چه با نگارش این کتاب مفهوم عالم خیال را به‌مثابه یکی از بنیان‌های تئوریک هنر اسلامی توضیح داده و تبیین می‌کنند و مقام آن را در مجموعه تفکر هنری نشان داده و از آن مهم‌تر نسبت این مفهوم را با دیگر مفاهیم تبیین می‌کنند.»
این نویسنده و پژوهشگر حوزه فلسفه و سیاست تصریح کرد: «در این کتاب فقط مفهوم خیال نیست که توضیح داده می‌شود، مفهوم زیبایی هم توضیح داده می‌شود، مفهوم معرفت و تفکر، خود هنر، همه این‌ها در یک شبکه معنایی در کنار همدیگر قرار می‌گیرند و دقیقاً بر مبنای نوعی تلقی متفاوت، خلاف آمده عادت که نه اومانیستی است و نه یونانی محوریت پیدا می‌کنند که ریشه در سنت اندیشه‌ورزی اسلامی دارد که استاد دکتر محمدعلی رجبی این قابلیت‌ها و ظرفیت‌ها را در حوزه فرهنگی ما شناسایی، تصفیه، پالایش و فرآوری کرده و به زیبایی صورت منظوم تئوریک به آن داده و در اختیار جامعه قرار داده‌اند.»
وی خاطرنشان کرد: «البته این کتاب وجوه دیگری هم دارد، که فرصت گفتن همه آن‌ها نیست اما به نظر من یکی از نکات مهم این کتاب همین است. من گمان می‌کنم از زمانی که اساساً در دوره تجددمآبی، ما با مفهوم جدید ART (هنر) روبه‌رو شدیم، یعنی آن چیزی که غربی‌ها تحت عنوان Fine Art مطرح کردند و ما با آن مواجه شدیم، یعنی در سنت فلسفی ما نبود. ما اثر هنری داشتیم اما مفهومی به این نام و با این تلقی مدرن نداشتیم، درواقع افلاطون از هنر نپرسیده، بلکه از زیبایی پرسیده است. یا نگاه کنیم ارسطو به‌طور مشخص از چه حرف می‌زند؟ در کتاب فن شعر، او وقتی‌که درباره شعر حرف می‌زند یعنی از چه حرف می‌زند؟ نمی‌آید از ماهیت هنر حرف بزند، او درباره فن شعر طور مشخص و شعر قبل از خودش حرف می‌زند.»
دکتر شهریار زرشناس تأکید کرد: «اصولاً مفهوم Fine Art که حاصل نوعی نسبت جدید بین نوع بشر در دوره جدید و طبیعت و هستی برقرارشده در یونان و یا نزد ما نیست. در غرب مدرن پدیدار می‌شود و این برمی‌گردد به اینکه بشر در دوره جدید خود را در مقام سوژه تصور می‌کند و همه هستی را ابژه می‌انگارد و بعد در این نسبت همان‌طور که بشر می‌خواهد به‌عنوان سوژه، در هستی که آن را ابژه می‌انگارد تصرف کند و درواقع آن چیزی که می‌خواهد را آنجا محقق کند که این می‌شود Science یا علم مدرن.»
این پژوهشگر اضافه کرد: «استاد دوانی از این دسته متفکران خلاف آمده عادت هستند که جریان مشهور عادت را کنار گذاشتند و قدم در رده نوین و متفاوت نهاده‌اند و درواقع به‌نوعی افق‌گشایی کرده‌اند. یکی از نکات مهم این کتاب، همین مسئله افق‌گشایی است، اگر ما از این منظر به آن نگاه نکنیم شاید ارزش کتاب را خوب درک نکنیم، کتاب چه به لحاظ نظام واژگان، مفاهیم و موضوعاتی که مرتبط باهنر مطرح کرده است کاملاً افق‌گشایانه و خلاف آمده عادت است و تماماً تکیه‌بر طریقت بنیان‌های نظری و مفهومی حکمی و عرفانی ما دارد.»
وی بیان کرد: «حتی باب‌های کتاب با باب‌های مرسوم کتب فلسفه هنر و کتب مربوط به حوزه زیبایی‌شناسی متفاوت است و خود یک باب جدید باز می‌کند و می‌توان گفت یک پارادایم تازه را مطرح می‌کند. ویژگی مهم کتاب این است و شاید به سبب همین نو و متفاوت بودنش، خلاف آمده عادت بودن آن، زبان کتاب برای ما که اسیر مشهورات زمانه و این ادبیات ترجمه‌ای و افق تفکر اومانیستی و اندیشه آِن هستیم نامأنوس است و علت آن‌هم اینکه ما به‌صورت مردمان این سرزمین در دو قرن اخیر گرفتار نوعی انقطاع تاریخی شده‌ایم و از میراث پیشین و معاصر هویتی خود مقدار زیادی فاصله گرفته‌ایم و این فاصله گرفتن و انقطاع سبب شده که آن‌ها برای ما غریبه و نامأنوس باشند.؛ درحالی‌که آن‌ها در ناخودآگاه هویتی ما حضور دارند.»
عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: «اگر ما تلقی هایدگر از زبان به معنی خانه وجود را بپذیریم که ما زبان را نمی‌سازیم بلکه زبان است که ما را می‌سازد و آن خانه وجود ماست تا زمانی که در خانه وجود زبان فارسی به سر می‌بریم و تا زمانی ما در دقایق لحظات زندگی‌مان فارسی فکر می‌کنیم، گیرم که در کشور دیگری زندگی کرده و به زبان دیگری هم حرف می‌زنیم، ولی وقتی با خودمان خلوت داریم با خود فارسی گفتگو می‌کنیم یا از آن مهم‌تر وقتی در رؤیاهایمان فارسی خواب می‌بینیم یعنی فارسی‌زبان ماست و وقتی زبان ما فارسی است در خانه وجودی که زبان ایجاد کرده ساکن هستیم پس در ناخودآگاه ما بیش از آنکه متفکران غربی حضورداشته باشند حکمای انسی ما هستند بی‌آنکه بدانیم. عرفای ما هستند. منتها ما دچار انقطاع شده و از ناخودآگاه و هویت خود جداشده‌ایم لذا در خودآگاهی ما این‌ها برایمان غریبه هستند.»
مؤلف کتاب "جامعه مدنی" یادآور شد: «با همه این‌ها ما باید متوجه باشیم که این کتاب یک اثر کاملاً متفکرانه است، چون تفکر سیر کردن در افق عادات و منشورات نیست، تفکر عرصه عبور از عادات است.»
دکتر زرشناس عنوان کرد: «می‌خواهم در مقام تفکر و متفکر صحبت کنم، آن چیزی که نیچه را متفکر می‌کند و به او مقام تفکر را می‌بخشد این است که خلاف مرزهای عادات و منشورات رفته است، در زمانه‌ای که همه گمان می‌کردند مدرنیته آمده و حاکم شده و اوضاع هم بر وفق مراد است او از آغاز پایان این تاریخ حرف می‌زد. ویژگی تفکر و متفکر همین است که از ظاهر به باطن می‌رود و خرق عادات و منشورات می‌کند و حوزه‌هایی را می‌بیند و می‌فهمد که در افق زندگی روزمره نمی‌توان آن‌ها را درک کرد.»
زرشناس تصریح کرد: «مقام استاد دوانی به‌عنوان میراث‌دار حکمت انسی و اندیشه دینی ما بسیار برتر و بالاتر از این‌هاست چراکه افق‌گشایی می‌کند و ورای عادات و منشورات سخنی را مطرح می‌کند که این سخن ما را از مرزهای ظاهر به معانی باطنی می‌برد که نه‌فقط در عرصه هنر بلکه در عرصه تاریخ ما نیز می‌تواند ظرفیت افق‌گشایانه داشته باشد چون این امر برای ما تبدیل به یک وظیفه تاریخی شده است.»
روزنامه‌نگار و پژوهشگر ایرانی حوزه ادبیات، فرهنگ، سیاست و فلسفه اضافه کرد: «ما برای اینکه بمانیم و ببالیم و شکوفا شویم ناگزیریم که از شبه مدرنیته، و فضای محصور و بسته آن عبور کنیم و این عبور برای ما امکان‌پذیر نیست مگر آنکه به ظرفیت‌های خودمان توجه کنیم و تفکری بر پایه تذکر آن ظرفیت‌ها داشته باشیم. هیچ موجود زنده‌ای نمی‌تواند برای به کمال رسیدن جز به قابلیت‌های خودش تکیه کند، اصلاً امکان‌پذیر نیست. هر موجود زنده مجموعه‌ای از ظرفیت‌هاست که وقتی می‌خواهد حرکت کند باید این قوه به فعل دربیاید.»
دکتر شهریار زرشناس بیان کرد: «کار ارزشمند این کتاب تذکر به ما درباره خودآگاهی تاریخی و یک کار بزرگ، یعنی زمینه‌سازی تئوریک برای تبیین مبانی نظری هنر اسلامی را انجام می‌دهد. و هم به‌نوعی نسبت ما را باهنر و وضع موجود و چشم‌اندازهای مطلوب و امکان‌ها روشن می‌کند. یک اثر بزرگ خطیر و متفکرانه است. ان‌شاءالله که سرنوشت این کتاب این‌گونه نباشد، امّا معمولاً آثار بزرگ خاص متفکرانه در زمانه خود درک نمی‌شوند، چون اکثر مردم در افق منشورات سیر می‌کنند و آن را متوجه نمی‌شوند که امیدوارم برای این کتاب چنین اتفاقی رخ ندهد. کم هستند آثار بزرگ متفکرانه و متفکرانی که در زمانه درک می‌شوند.»
وی تصریح کرد: «من آرزو دارم با تلاشی که استادان، هنردوستان و شاگردان دکتر محمدعلی رجبی دارند، مطابق با وظیفه‌ای که بر عهده‌داریم کاری کنیم که این کتاب در غربت نماند، قدر و منزلت آن شناخته شود، نه‌فقط به‌صورت صوری خوانده شود بلکه فراتر از آن عمیقاً شنیده شود. و مفهوم دقیق شنیدن در ساحت آن رخ دهد و با شنیدنش به‌نوعی تحقق پیدا کند، یعنی فقط در حیطه مفاهیم نماند بلکه وارد حوزه دل‌آگاهی و زیست‌جهان و جان آدم‌ها شود و به‌این‌ترتیب به یک امر محقق عینی بدل و راهنمای دل‌وجان ما در مسیر افق‌گشایی تاریخی‌مان شود.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «زمانی که اندیشه‌ای بدل به باور عمومی شود، به قدرت مادی تبدیل می‌شود که همه‌چیز را عوض می‌کند. وقتی اندیشه فراگیر شود، می‌تواند هر چیزی را عوض کند که درباره این کتاب صدق می‌کند، اگر روح این کتاب حکیمانه، اندیشه تاریخی آن، آنچه مطرح می‌کند و پیام اصلی آن فراگیر شود بدل به یک قدرت بزرگ می‌شود که می‌تواند برای ما افق‌گشایی کند و اساساً کمک کند که ما از مرزهای محصور و سرکوبگر شبه مدرنیته عبور کنیم تا بتوانیم به‌مثابه مردمان و یک ملّت و یک جامعه ببالیم و شکوفا شویم.»
دکتر مهران هوشیار ضمن تشکر بابت توضیح کامل و دقیقی که ارائه شد، عنوان کرد: «استاد زرشناس به تبیین و تدوین معنای خیال از فلسفه یونانی تا به امروز اشاره کاملی داشتند و درنهایت آن را به تعریف حقیقی که از هنر وجود دارد منتهی کردند که بایستی حقیقت معنایی آن را درک کنیم تا هنر بتواند وسیله‌ای راهگشا برای ما باشد.»
مدیر گروه مطالعات عالی هنر و عضو هیأت‌علمی دانشگاه سوره افزود: «ایشان همچنین به مبانی حکمت و فلسفه اشاره کردند و بر میراث عرفان نظری و حکمت انسی تأکید داشتند. درنهایت به جنبه‌های نوین، متمایز و رویکرد افق‌گشایی که توسط استاد رجبی در این کتاب مطرح‌شده بود اشاره کردند.»
وی خاطرنشان کرد: «من فکر می‌کنم علاوه بر جنبه‌های مهمی که مطرح شد سؤالات زیادی در ذهن دوستان شکل‌گرفته که طبیعتاً با تورق دقیق‌تر کتاب می‌توانند پاسخ گرفته و مباحث در ذهن ایشان معنای دقیق‌تری پیدا کند.»
این منتقد و پژوهشگر تأکید کرد: «علاوه بر ویژگی‌های مثبتی که به لحاظ مکتوبات و نظریات در این کتاب وجود دارد بیان مفاهیم در این کتاب با مصداق‌های تصویری و جریان‌های خاطره تاریخی نسل معاصر با ۱۵۰ تصویر رنگی ثبت و ضبط‌شده که بر جذابیت این کتاب افزوده است.»
دکتر محمدعلی رجبی دوانی بابیان اینکه از این‌همه ابراز لطف استاد زرشناس تشکر می‌کنم و نشان از بزرگواری ایشان دارد، اظهار کرد: «چون اصل کتاب بر آداب معنوی است و درسی است که از این بابت می‌خواهم به افراد و هنرجویان بگویم، مقدمه آداب حکمت است و نتیجه آداب اثر هنری است، به همین خاطر این میانه قرار دارد یعنی بین شریعت و حقیقت این طریقت است که واسط به هم رساندن این دو است، اما برای اینکه ما از حقیقت گزارشی به‌صورت آثار هنری بدهیم باید چه کنیم؟ باید از خودمان آینه بسازیم.»
مؤلف کتاب "حکمت و آداب معنوی در هنر" ادامه داد: «تمام درس‌های اهل فتوت آینه‌سازی است و چیز دیگری نیست. چون قرار نیست ما از خودمان حرفی بزنیم، ما باید همچون آینه‌ای پاک در مقابل حقیقت قرار بگیریم تا حقیقت در ما بتابد، متجلی شود. این ارزش انسانی است به همین دلیل گفتند هنر زبانِ دیگری است و در کتاب هم از شعر حافظ استفاده کردم که گفت "در پس آینه طوطی‌صفتم داشته‌اند/ آنچه استاد ازل گفت بگو می‌گویم" ما معمولاً در محاوره می‌گوییم در حال گفت‌وگو هستیم. ولی چرخه گفت‌وگو در اصل گفت بگو می‌گوید بوده است. شأن ما این است به مقامی برسیم که از حقیقت بشنویم و ما هم آنچه شنیده‌ایم را بگوییم همان‌گونه که رسول خدا عمل کرد. وقتی خداوند می‌فرمایند "قُل هو الله أحد" او باید قاعدتاً بگوید "هو الله أحد". امّا او عیناً آنچه را شنیده تکرار می‌کند.»
وی تصریح کرد: «افاضه خود ما و افاضات ما است که بحران ایجاد کرده و معانی را عوض می‌کند به همین خاطر با این مدعی حالا زبان ما بسته‌شده و زبان دیگری باز می‌شود و حافظ علیه‌الرحمه می‌شود لسان‌الغیب که می‌گويد "حافظ خموش که هنر خود عیان شود /با مدّعی نزاع و محاکا چه حاجت است".»
این هنرمند و عضو پیوسته فرهنگستان هنر یادآور شد: «بحث درباره هنر بحث‌های خوبی است برای اینکه دیگران ساحت هنر را بدانند و با آن آشنا شوند وگرنه هنرمند بحثی درباره هنر ندارد. هنر او فقط آینه‌سازی است و این چیزی است که از نظام آموزشی جدید ما انتظار می‌رود و ما امروز درس‌های هنری را عین خود هنر گرفته‌ایم و یا به اعتبار اصطلاحات قدیم شریعت هنر را عین حقیقت آن می‌دانیم و بعد کار به‌جایی می‌رسد که به ما می‌گویند خود ترکیب هنر است، یعنی عناصر هنری خط، نقطه، رنگ و سطح هرکدام خودشان هنر هستند درصورتی‌که وقتی خود انسان واسط می‌شود چگونه ممکن است ابزاری که هنر می‌خواهد در آن‌ها تجلّی کند، آن‌ها خود حقیقت بشوند.»
گفتنی است در انتهای سومین جلسه از سومین دوره سه‌شنبه‌های نقد کتاب سوره که به‌نقد و بررسی کتاب «حکمت و آداب معنوی در هنر» اختصاص داشت پرسش و پاسخ دانشجویان و حاضران در جلسه برگزار شد که دکتر محمدعلی رجبی دوانی به سؤالات مطرح‌شده به‌طور مشروح پاسخ گفت.
گزارش: زهره عرب
نظر خود را بنویسید