رنگ‌سازی در هنرهای سنتی و اسلامی ایرانیان از گذشته‌های دور رواج داشته است. هنرمندان زیادی با استفاده از نبوغ و خلاقیت خود و نیز بهره‌گیری از مواد طبیعی رنگ‌های چشم‌نواز و بدیعی را برای آثار نقاشی، خوشنویسی، تذهیب و... آفریدند که اکنون بسیاری از آن‌ها با گذشت قرن‌ها همچنان زیبا و ماندگار باقی‌مانده‌اند. چندی قبل در نگارخانه آیه دانشگاه سوره کارگاه دوروزه رنگ‌سازی سنتی با حضور «استاد جلیل جوکار» نقاش، دارنده نشان درجه‌یک هنر نگارگری و عضو هیأت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان برگزار شد. به این بهانه با او درباره اهمیت این هنر و دلیل برپایی کارگاه رنگ‌سازی گفت‌و‌گو کردیم.

چرا در عصری که انواع رنگ‌ها در دسترس است و با سهولت و تنوع زیاد تولید می‌شوند، کارگاه رنگ‌سازی سنتی برگزار شد؟

رنگ‌های سنتی جزء میراث فرهنگی ما محسوب می‌شوند و این روزها در حال فراموشی است. انگشت‌شمار افرادی را در ایران و جهان اسلام سراغ داریم که به این فنون مسلط هستند و کار می‌کنند. برگزاری چنین کارگاه‌هایی در حقیقت برای انتقال روش‌ها و دانش رنگ‌سازی سنتی به نسل حال و آینده است و از این نظر امر بسیار مهم و بااهمیتی محسوب می‌شود. بنده به‌عنوان یک فرد دانشگاهی همیشه انتقال این تجربیات را سرلوحه کار خود قرار داده و همواره بر آن تأکیددارم. نکته دیگری که باید به آن اشاره‌کنم این است که رنگ‌های سنتی برخلاف رنگ‌های صنعتی از کیفیت و دوام بسیار بالایی برخوردار هستند. به این دلیل رنگ‌های طبیعی در همه حال نزد هنرمندان اهمیت و ارزش بالایی داشته و همیشه بازار خوبی داشته است. من به عزیزانی که در این کارگاه حضور داشتند تأکید کردم که به مقوله اقتصادی این هنر نیز توجه کافی داشته باشند زیرا با فراگیری این دانش می‌توانند کسب‌وکار مناسبی ایجاد کنند. تردید نداشته باشید اگر دانشجویان ما بتوانند یک رنگ یا مرکب سنتی خوب و کارآمد را باقیمت مناسب تولید کنند به‌طور حتم نه‌تنها در ایران که در سراسر جهان اسلام هنرمندان زیادی خواهان خرید آن هستند. ازاین‌رو چرخه مالی خوبی در آینده برای آنان ایجاد می‌کند.

آیا در کارگاه رنگ‌سازی سنتی تمام این فنون آموزش داده شد؟

رنگ‌سازی سنتی یک دانش فنی است که با صبوری، علاقه، پشتکار و کسب تجربه مستمر به دست می‌آید و تنها در این صورت است که افراد به مهارت کافی و توانمندی بالا در ساخت رنگ‌های طبیعی و سنتی می‌رسند. در این کارگاه با توجه به زمانی که داشتیم و از سوی دیگر مواد اولیه‌ای که توانستیم باوجود گران‌قیمت بودن تهیه کنیم، فنون پایه‌ای را به عزیزان شرکت‌کننده آموزش دادیم. در حقیقت دانشجویان ما در این کارگاه به‌عنوان دستیار در کنار بنده حضور داشتند و سعی کردند این توانمندی و اعتمادبه‌نفس را علاوه بر مهارت‌آموزی در خودشان تقویت کنند تا در آینده بتوانند از رنگ طبیعی که توسط خودشان تهیه‌شده در آثار هنری خود استفاده کنند. این همان مسیری است که بزرگان ما در دوره صفوی و ماقبل از آن طی کردند و اکنون ما این تکنیک‌های ارزشمند را به نسل جدید انتقال می‌دهیم.

این کارگاه در چه سطحی برگزار شد و استقبال از آن چگونه بود؟

این کارگاه آموزشی طی دو روز برگزار شد و دانشجویان شرکت‌کننده با دانش فنی و عملی این کار آشنا شدند. طی این مدت موفق شدیم با مواد طبیعی مانند شنگرف و لاجورد دورنگ مهم در هنر ایرانی و اسلامی را بازآفرینی و تولید کنیم. علاوه بر آن روی معناشناسی و نمادشناسی این رنگ‌ها کارکردیم و به این طریق اطلاعات خوبی به دانشجویان منتقل شد. در مورد استقبال باید بگویم که فوق‌العاده خوب بود. وقتی شوق این عزیزان را دیدم واقعاً خستگی سفر به تهران از من بیرون رفت. در این کارگاه دوستانی را داشتیم که در سطح دکتری بودند و از کردستان تا تهران 12 ساعت درراه بودند تا به این برنامه برسند. این‌ها بسیار ارزشمند است. به نظر بنده این شوق در همه ما و جامعه هنری سنتی ما وجود دارد که برای احیای داشته‌های کهن و پاسداشت آن‌ها تلاش کنیم.

با توجه به استقبالی که صورت گرفته است، آیا احتمال تکرار این کارگاه وجود دارد؟

این کارگاه به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد. اتفاقاً عزیزان از من همین پرسش را داشتند. باید بگویم که این علاقه‌مندی در بنده وجود دارد و امیدوارم افتخار برگزاری مجدد این کارگاه را داشته باشم. به هر صورت احیای این هنر، کار سختی است و علاوه بر زمان و هزینه، دانش و تجربه کافی می‌خواهد. جامعه هنری باید به این بخش از میراث ناملموس هنر ایرانی و اسلامی توجه ویژه‌ای داشته باشد زیرا این هنر از زمان‌های گذشته متعلق به سرزمین ما بوده و از این سرزمین به دیگر نقاط جهان نشر و گسترش پیداکرده است. ما می‌توانیم آن را به نام ایران ثبت جهانی کنیم همچنان که توانستیم هنر تذهیب را به ثبت جهانی برسانیم. با این اقدام داشته‌های فرهنگی خودمان را تثبیت خواهیم کرد.

مایلم مختصری هم درباره ثبت جهانی هنر تذهیب توضیح دهید؟

به لطف خدا و با کوشش‌های مسئولان میراث فرهنگی در تاریخ 15 آذر 1402 هنر تذهیب به‌طور مشترک با کشورهای ترکیه، تاجیکستان و ازبکستان با محوریت ایران ثبت جهانی شد. همان‌طور که عزیزان مطلع هستند این هنر دیرین و شریف در کشور ما وجود داشته و از آن برای کتابت متون دینی به‌ویژه نُسَخ شریف قرآن استفاده می‌شده است. ازاین‌رو ثبت جهانی تذهیب اتفاق مبارک و مهمی برای جمهوری اسلامی ایران است. ان‌شاءالله که در راستای این ثبت جهانی ما شاهد گسترش کمی و کیفی این هنر در جامعه باشیم.

از حضور شما در این گفت‌و‌گو سپاسگزارم.

متقابلاً من هم از شما و همکارانتان در روابط‌عمومی و دانشگاه سوره تشکر می‌کنم که این فرصت را در اختیار بنده قراردادید تا درباره این هنر فاخر و ارزشمند نکاتی را بیان کنم.