به مناسبت هفته ارتباطات و روابط عمومی نشست آسیب‌شناسب فرهنگی در ایران با حضور دکتر "مجید رضائیان" به همت دانشکده فرهنگ و ارتباطات و با همکاری معاونت پژوهشی روز دو‌شنبه ۲۴ اردیبهشت‌ماه 1403 از ساعت ۸ تا ۱۰ برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره، به نقل از معاونت پژوهشی دانشگاه، در این نشست دکتر رضائیان اظهار کرد: سرزمینی امروز از آن به نام کشور ایران یاد می‌شود مهد فرهنگ‌های مختلف و تمدن‌ بزرگی است که ما میراث دار آن هستیم. وی با بیان اینکه پیشینیان ما برای حفظ و حراست این دستاورد عظیمی تلاش زیادی کرده‌‎اند تا آن را به دست ما برسانند، افزود که ما نیز ضمن حراست از این میراث به جای مانده، باید در جهت رشد و بالندگی این موهبت تلاش کنیم و آن را در اختیار نسل‌های بعد قرار دهیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: ساختار فرهنگی جامعه از گستردگی وسیع برخودار است و به سبب رویداد تحولات، اتحاد تصمیمات و مداخلات دچار اسیب شده است و وضعیت نامطلوب برای ما ترسیم می‌کند. وی با اشاره به اینکه اصطلاح آسیب از علوم زیستی وارد ادبیات علوم اجتماعی شده است، افزود: آسیب عبارت است هر گونه عارضه‌ای که در یک ارگانیسم روی می‌دهد و موجب بروز نابه هنجاری و اختلال در عملکرد آن می شود.

رضائیان ادامه داد: همچنین آسیب‌شناسی نیز از علوم زیستی وارد علوم انسانی شده است و انتظار می‌رود که متناسب با هر حوزه، پژوهشگران به آسیب‌شناسی بپردازند و مطالعاتی در خصوص بروز آسیب، عوامل و پیامدهای آن داشته باشند.

این پژوهشگر دانشگاه درباره تعریف فرهنگ بیان کرد: فرهنگ فارغ از معانی و مفاهیم فرهنگ در متون کهن فارسی و کلتور در زبانهای اروپایی، نزدیک به دو قرن است که مورد توجه علمای علوم اجتماعی قرار گرفته است و جامعه‌شناسان، مردم شناسنان و روانشناسان به مطالعه فرهنگ پرداختند. وی با اشاره به اینکه تاکنون صدها تعریف درباره فرهنگ ارائه شده، افزود: این تعاریف را میتوان صرف نظر از برخی موارد جزئی، در سه دسته جای داد. دسته اول، فرهنگ‌ را شیوه حیات اجتماعی بشر تعریف می کنند که همه زوایای زندگی اجتماعی ما را در برمی‌گیرد. دسته دوم، فرهنگ را عبارت از نظام هنجاری می دانند و معتقدند که فرهنگ مجموعه‌ای از ارزش‌ها و باورهای و هنجارهای حاکم بر یک جامعه است. وی درباره تعریف سوم فرهنگ اظهار کرد: عده‌ای فرهنگ را عرصه تولید، توزیع و مصرف فراورده‌های ادبی و هنری می‌دانند و این تعریف با سایر تعاریف متفاوت است که شامل محصولات فرهنگی و هنری است.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ درباره آسیب‌شناسی فرهنگی خاطرنشان کرد: متناسب با برداشتی که از واژه فرهنگ داریم، مفهوم آسیب شناسی فرهنگی نیز فرق می کند. وی افزود مراحل انجام آسیب‌شناسی به سه مرحله اصلی تقسیم می‌شود. مرحله اول شناخت آسیب و عوامل موثر بر آن است که مهمترین مرحله برای آسیب‌شناسان است. وی درباره دومین مرحله انجام آسیب‌شناسی ادامه داد: درمان آسیب دومین مرحله است که از جمله اقداماتی که انجام می‌دهیم ارائه پیشنهاداتی برای درمان آسیب‌های به وجود آمده است. همچنین سومین مرحله پیشگیری است که در آن آسیب‌شناسان فرهنگی سعی می‌کنند توصیه‌هایی برای جلوگیری از عارضه‌های جدید مطرح کنند.

رضائیان گفت: مهم‌ترین مرحله که در آن وارد فاز اجرا می‌شویم مرحله شناخت است. در آسیب‌شناسی باید نسبت به ۴ مورد شناخت پیدا کنیم. ابتدا شناخت نسبت به وضعیت مطلوب است که باید تصویر دقیقی از فرهنگ آرمانی ترسیم کنیم. وی با اشاره به اینکه دومین مرحله شناخت، شناخت وضعیت موجود است و در آسیب‌شناسی فرهنگی باید فرهنگ در سطح موجود و واقعی مورد مطالعه قرار گیرد، گفت: مرحله سوم شناخت مربوط به شناخت عوارض و اختلالات و آسیب‌های موجود است که با مقایسه وضعیت موجود و مطلوب، عوارض موجود شناسایی می شود.

این استاد دانشگاه گفت: کار آسیب‌شناس به این مراحل ختم نمی‌شود بلکه آسیب‌شناس باید نسبت به شناخت عواملی که منجر به بروز آسیب شده است نیز شناخت پیدا کند. وی با بیان اینکه شناخت عوامل منجر به آسیب به دو مورد تقسیم می‌شود، گفت: عوامل داخلی و درون زا و عوامل خارجی و برون زا می نامیم که این عوامل در هم تنیده هستند. رضائیان با اشاره به عوامل داخلی بیان کرد: این عوامل زمینه‌ساز بوده و امکان بروز آسیب را فراهم می‌کند و همانند گسل‌هایی هستند که هر از چندگاه می‌توانن بحرانی مانند زلزله را ایجاد کند.

وی تصریح کرد: آسیب‌شناسی تا حد زیادی متأثر از دیدگاه فرد است و مهم آن است فردی که اقدام به آسیب‌شناسی می‌کند چه تصویری از فرهنگ آرمانی در ذهن خود ترسیم کند. سپس وی در تشریح عوامل درون زا، به عدم تقارن در مناسبات جنسیتی اشاره کرد و افزود جامعه ما تا چند دهه قبل از ساختار پدرسالاری برخوردار بود. فرهنگ ما در حوزه خانواده، کشاورزی و اقتصادی مبتنی بر نظام پدرسالاری بود.

رضائیان ادامه داد: از نه دهه قبل حرکت‌هایی در داخل کشور ما رخ داد که ابتدا از آن به عنوان نهضت آزادی زنان یاد می‌شد و به طور بارز می‌توان شروع آن را با موضوع کشف حجاب همزمان دانست و اقداماتی در همین راستا صورت گرفت. وی با اشاره به اینکه بعد از موضوع کشف حجاب، برابری جنسیتی مطرح شد و در ادامه متاثر از فمنیسم رادیکال، برخی ادعای برتری جنسیتی را به نفع زنان مطرح کردند، گفت: این اقدامات موجب فروپاشی موضوع پدرسالاری شد و زنان جایگاه بیشتری در جامعه پیدا کردند و این فرایند در دوره‌های مختلف استمرار داشت و زنان بیشتر از گذشته در چند دهه اخیر در مجامع عمومی حاضر می‌شوند.

رضائیان ادامه داد: بحث موضوع آموزش و ادامه تحصیل در برخی مواقع بیشتر از آقایان شد و حتی بعد از انقلاب برای حضور زنان در بسیاری از مقاطع درصد و سهمیه ای در نظر گرفته ‌شد. وی با بیان اینکه بعد از حذف سهمیه جنسیتی در دانشگاه‌ها متوجه شدیم سهم حضور زنان در دانشگاه‌ها بیشتر از مردان است، گفت: طی سال‌های اخیر بیش از ۶٠ درصد پذیرفته‌شدگان دانشگاه‌ها زنان هستند و این تمایل از سویی موجب بالا رفتن سن ازدواج و از سوی دیگر امکان دسترسی بیشتر به مشاغل تخصصی شد. از سوی دیگر مردان که به تدریج فرصت شغلی و در نتیجه درآمد خود را از دست می دهند، دیگر نمی توانند نقش گذشته خود در خانواده را ایفاد کنند و این نکته موجب تزلزل در ساختار خانواده و در برخی موارد فروپاشی آن می شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: ما در حین اینکه در نظام  انسجام ملی داریم با تنوع قومی مواجهه هستیم و ۵١ درصد مردم مربوط به قوم فارس هستند اما بیش از ٢۶ درصد افراد آذری و مابقی از اقوام های دیگر هستند. وی با اشاره اینکه از آن جایی که این واحد‌های زبانی در مجاورت هم زندگی می‌کنند به سبب شیوه‌های مختلف امکان بروز اختلافات در این جوامع محتمل است، گفت: اگر نتوانیم ابعاد این موضوع را شناسایی کنیم می‌تواند موجب آسیب‌هایی در جامعه شود.

رضائیان گفت: بعد از پیروزی انقلاب شاهد بودیم به دلیل اختلافات قومی اقدامات تجزیه‌طلبانه‌ای قدرت گرفت و هنوز هم ادامه دارد و شاهد برخی از ناآرامی‌ها هستیم. وی با بیان اینکه تفاوت‌های دینی و مذهبی جز یکی از عوامل موجود می‌تواند باشد، گفت: ٩٩،٩٩ درصد ادعا کردند که مسلمان هستند و وجود دین مشترک می‌تواند زمینه ساز اشتراکات باشد، اما به رغم آن، در حوزه مذهب با تنوع مواجه هستیم که در ‌سال‌های اخیر بیش از قبل مورد توجه است و دشمنان هم روی آن سرمایه گذاری کردند.

این استاد دانشگاه گفت: نواسانات جمعیت‌شناختی و اثری که بر فرهنگ و روابط اجتماعی می گذارد می‌تواند آسیب‌زا باشد. ما برای سال‌های متمادی دارای ساختار جمعیتی جوان بودیم اما درحال حاضر کاهش موالید را داریم. وی گفت: کاهش موالید منجر شد مسئولان برای جلوگیری از سالخوردگی اقدام به تشویق فرزندآوری کنند. این نواسانات جدا از پیامدهای جمعیتی و اقتصادی تاثیر زیادی برای بروز آسیب‌های فرهنگی دارد.

رضائیان ادامه داد: پذیرش فرهنگ در همه سنین یکسان نیست و آموزه ‌های فرهنگی از دوران کودکی آغاز می‌شود  و در این دوره بیشتر متاثر از والدیدن است، پس از ورود به مدرسه، مربیان و معلمان تاثیر زیادی دارند. در دوره نوجوانی گروه همسالان بیشترین اثر را دارند و در دوره جوانی پذیرش فرهنگ همراه با سرسختی است. وی سپس درباره عامل مهاجرت به خارج با حفظ پیوند گفت افرادی که از جامعه ی ایران مهاجرت کردند ارتباطشان با ایران حتی تا دو نسل بعدشان همچنان وجود دارد، گفت: ارتباط افراد مهاجرت کرده با افراد داخل جوامع ایرانی موجب آسیب می‌شود چرا که موجب ورود عناصر فرهنگ بیگانه به شکل گزینشی به فرهنگ خودی است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: ورود افراد از فرهنگ‌‌های دیگر ولو با داشتن مشابهت فرهنگی برای بروز آسیب در جامعه ما بی تاثیر نیست. رضائیان ادامه داد: توزیع نامتناسب ثروت که موجب مشکلات اقتصادی شده است می‌تواند برای فرهنگ و جامعه آسیب‌زا باشد. فاصله طبقاتی و عدم اتخاذ روش‌ها برای توزیع متناسب ثروت باعث ایجاد فاصله طبقاتی شده است.

وی با اشاره به توسعه بی رویه شهر نشینی ادامه داد: جامعه ما از ابتدا درگیر دامداری و کشاورزی بود و چنین جامعه‌ای جمعیت روستایی و عشایری زیاد داشت اما در حال حاضر تعداد شهروندان شهرنشین بیش‌تر از جمعیت روستایی است. این استاد دانشگاه تصریح کرد: به سبب اینکه این تغییر روستا نشینی به شهر نشینی به سرعت اتفاق افتاده است آن دسته از روستاییان که به شهرهای بزرگ کوچ کردند و در آنجا ساکن شدند ویژگی‌ها و خصایص جامعه روستایی را به همراه آورده‌اند و با روستا‌زدگی شهرها مواجه شدیم که می‌تواند پیامدهای منفی داشته باشد، همچنین از سوی دیگر انجام برخی اقدامات عمرانی بدون ملاحظات فرهنگی در روستاها، موجب شهرزدگی در آنها شده است.

رضائیان پس از عوامل داخلی به برخی از عوامل برون زا نظیر هجمه فرهنگی و رویداد برخی فرایندهای ناشی از جهانی شدن اشاره کرد و در ادامه به فهرستی از آثار و پیامدهای ناشی از عوامل داخلی و خارجی اشاره کرد که از آن جمله میتوان به ایجاد فاصله بین فرهنگ آرمانی و موجود، گسترش فرهنگی پنهان نسبت به فرهنگ آشکار، استمرار پس افتادگی فرهنگی، رواج جریانهای ضد فرهنگ، رویداد بحران هویتی و ... اشاره کرد و در خاتمه به برخی از راهکارهای مهم در جهت رفع آسیب های فرهنگی موجود پرداخت.

نشست آسیب‌شناسی فرهنگی ایران در دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره با مساعدت معاونت پژوهشی دانشگاه به مناسبت هفته ارتباطات و روابط عمومی با حضور دکتر مجید رضائیان دوشنبه 24 اردیبهشت‌ماه، ساعت 8 الی 10 در دانشکده فرهنگ و ارتباطات برگزار شد. در پایان نیز جلسه با پرسش و پاسخ دانشجویان به اتمام رسید.