به مناسبت هفته ارتباطات و روابط عمومی نشست "مسئولیت‌های اخلاقی روزنامه‌نگاران در ایران" با حضور دکتر "حسین قشقایی" به همت دانشکده فرهنگ و ارتباطات و با همکاری معاونت پژوهشی روز یکشنبه ٢٣ اردیبهشت‌ماه 1403 از ساعت ۱۰:۳۰ تا ١٢:۳۰ برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشکده سوره، به نقل از دانشکده فرهنگ و ارتباطات دکتر "حسین قشقایی" با اشاره به تفاوت اخلاق عمومی و اخلاق حرفه‌ای گفت: اخلاق عمومی به ارزش‌ها و هنجارهای عمومی جامعه که از طبیعت انسانی سرچشمه گرفته و برای آن ارزش رفتاری قائل هستند می‌پردازد و عموم مردم به آن پایبند هستند؛ به‌طور مثال تقدم بانوان، احترام بزرگ‌تر، راست‌گویی و صداقت، هنجار و ارزش برای عموم مردم تلقی می‌گردد؛ اما در اخلاق حرفه‌ای پزشکان، وکلای دادگستری، صنف مشاوران املاک و … اخلاق حرفه‌ای در هنجار‌ها و ارزش‌هایی که در شغل و حرفه خاص است میان افرادی که اشتغال دارند شکل‌گرفته است. درواقع برای بهینه‌سازی روند اجرایی آن حرفه و مدیریت رفتارهای شاغلان در آن حرفه، بر پایه خرد جمعی اهل آن حرفه ضوابط مدون یا نانوشته‌ای میان آن‌ها حاکم شده است و اصولی که صاحبان یک حرفه خاص و روابط خرد را در آن اجتماع محدود بر هدف بهره‌وری و مطلوب حراست از آسیب‌ها سامان داده‌اند.
استاد دانشگاه فرهنگ و ارتباطات در ادامه گفت: افراد به دلیل تجربه کاری در طول زمان به ارزش‌ها دست می‌یابند و پذیرفتند کار و شغل مدنظر خود را در سایه ارزش‌ها و هنجار‌ها انجام دهند، به‌طور مثال در حرفه پزشکی شما باید با حفظ شخصیت فرد به‌صورت کامل در مورد بیماری توضیح دهید. همچنین اخلاق عمومی از ویژگی ذاتی انسان‌ها شکل می‌گیرد؛ و بازگشت آن به امور ذاتی درون انسان‌هاست.
قشقایی خاطرنشان کرد: ویژگی ذاتی یک انسان است که ایجاد ارزش می‌کند. در اخلاق حرفه‌ای با توجه به شغلی که انتخاب کردیم تجربه‌‌هایی که افراد در طول زمان پیداکرده است تبدیل به اخلاق حرفه‌ای کاری می‌شود. اما با توجه به فرق بین اخلاق حرفه‌ای و قواعد حقوقی گفتنی است که قواعد حقوقی ملزم به اجرا است؛ زیرا اگر قانون رو انجام ندهیم مجازات می‌شویم، همچنین قواعد حقوقی ضمانت اجرا دارند که در خیلی از موارد مجازات است یا جبران خسارت و انجام دادن رفتارهای دیگر است. اما در رعایت نکردن اخلاق عمومی امتیازات عمومی مانند احترام را از دست خواهید داد. قاعده حقوقی بایدونباید دارد و اقتدار‌‌گرایانه است، اما قاعده اخلاقی جنبه توصیه‌ای و پندی دارد. با توجه به اینکه در این جلسه در مدار قانون نیستیم در مدار اخلاق هستیم به اخلاق حرفه‌ای در روزنامه‌نگاری می‌پردازیم.
قشقایی ادامه داد: حرفه روزنامه‌نگاری در کشورهای غربی شکل‌گرفته است. مقررات به وجود آمده در کشورهایی نظیر سوئد و نروژ تنظیم و پس‌ازآن عملیاتی کردند، در کشورهای دیگر نیز هرکدام اخلاق حرفه‌ای برای مجامع روزنامه‌نگاری خود تدوین کردند؛ مجامع صنفی مشاغل قوانین اخلاقی حرفه‌ای را تعیین می‌کند و به رعایت ارزش‌ها و هنجار می‌پردازند. مجامع بین‌المللی در حوزه روزنامه‌نگاری فراتر از یک کشور خاص عمل می‌کند آثاری که از خود به‌جای می‌گذارند در حیطه‌های جهانی اثر می‌گذارد.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات در ادامه به اصول اخلاقی برخی از کشورها نظیر انگلستان پرداخت که در سال ۱۹۹۱ یکسری مقررات اخلاقی را در ۱۶ بند تدوین کرده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
۱) صحت اخبار: ضرورت عذرخواهی از خوانندگان همراه با اصلاح خبر نادرست یا مبهم؛
۲) حق پاسخ: از روزنامه‌نگاران خواسته‌شده است به مخاطبان خود امكان پاسخ بدهند و پاسخ‌های آنان را درج كنند؛
۳) تفسیر و انتقاد: به روزنامه‌نگاران توصیه گردیده است كه میان اصل واقعه، اوضاع‌واحوال وقوع واقعه و اظهارنظرهای مربوط به آن، تفاوت قائل شوند؛
۴) زندگی خصوصی افراد: احترام به حریم زندگی و حریم خصوصی افراد و عدم درج خبر در این زمینه، مگر در مواردی كه برای جامعه ضروری است؛
۵) معرفی شخص روزنامه‌نگار و درخواست اجازه ورود به بیمارستان‌ها و محترم شمردن حریم زندگی اشخاص و بیماران؛
۶) اعلام هویت: روزنامه‌نگار برای كسب اخبار باید صریحاً بگوید من روزنامه‌نگارم، نه آن‌که همچون یك جاسوس یا كارآگاه عمل كند؛
۷) منع تحت‌فشار قرار دادن افراد برای گرفتن خبر، مگر آن‌که برای جامعه بسیار ضروری باشد.
۸) عدم دریافت وجه از منبع خبر یا افراد ذینفع؛ خواه برای انتشار و خواه برای خودداری از انتشار خبر و گزارش؛
۹) رعایت حال اشخاصی كه دچار شوك روانی شده‌اند در هنگام تهیه خبر.
۱۰) خودداری از افشای مشخصات و هویت نزدیكان شخص متهم به جرم (پدر، مادر، خواهر، برادر و...)
۱۱) درك حساسیت مصاحبه با كودكان و گرفتن عكس از آن‌ها: روزنامه‌نگاران هرگز حق ندارند كه بدون اجازه والدین و یا مسئولان آموزشی كودكان، از آنان اطلاعاتی كسب كنند و یا عكس بگیرند.
۱۲) خودداری از مطرح كردن كودكان كمتر از ۱۶ سال در مسائل اخلاقی و تخلفات اخلاقی، حتی در مواردی كه قانون منع نكرده باشد. این منع؛ به‌خصوص در مسائل مربوط به تجاوزات جنسی حادتر است. خواه فردی كه درباره او خبر منتشر می‌شود، قربانی تجاوز باشد و خواه شاكی یا متهم.
۱۳) فاش نكردن هویت قربانیان جنایات جنسی؛ حتی در مواردی كه قانون اجازه داده است.
۱۴) خودداری از تبلیغ تبعیض نژادی، تبعیض قومی، تبعیض مذهبی، تبعیض جنسی و نیز افشای حالت روانی اشخاص.
۱۵) خودداری از سوءاستفاده از اطلاعات مالی به‌دست‌آمده، در جهت منافع خود و نزدیكان.
۱۶) حفظ اسرار منابع خبری.
همچنین استاد قشقایی در ادامه گفت: از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۸۳ یونسکو منشور اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را در ۱۰ اصل تدوین کرد که رسانه‌ها و کشورهای عضو تصمیم گرفتند به آن عمل کنند،اعم هستند از:
اصل اول: حق مردم در دستیابی به اطلاعات تحقیقی: مردم و افراد حق‌دارند از طریق اطلاعات دقیق و جامع به تصویری عینی از واقعیت دست یابند و آرای خود را آزادانه از طریق رسانه‌های گوناگون فرهنگ و ارتباطات بیان کنند.
اصل دوم: روزنامه‌نگار، وقف واقعیت عینی است: بارزترین وظیفه روزنامه‌نگار این است که با وقف صادقانه خویش نسبت به واقعیت عینی، خود را در خدمت حق مردم درراه دستیابی به اطلاعات حقیقی و موثق قرار دهد و به نحوی رویدادها را وجدانا در گستره صحیح خود با ترسیم مناسبات اصلی و بدون تحریف و با کاربرد ظرفیت خلاقانه خود انعکاس دهد، مطالب کافی در اختیار مردم قرار گیرد تا بتوانند با استفاده از این مطلب به تصویری جامع و صحیح از جهان دست یابند؛ جهانی که در آن منشأ، ماهیت و جوهره رویدادها، و نیز فرایند و وضعیت امور به عینی‌ترین شکل ممکن قابل‌درک باشد.
اصل سوم: مسؤولیت اجتماعی روزنامه‌نگار: اطلاعات در روزنامه‌نگاری نه یک کالا که یک «خبر اجتماعی» است، و این امر به این معناست که روزنامه‌نگار در مسؤولیت انتقال اطلاعات سهیم است و لذا نه‌تنها در برابر کسانی که رسانه‌ها را کنترل می‌کنند، بلکه نهایتاً در برابر مردم به‌طور کل و به‌ویژه در حوزه بر انواع منافع اجتماعی، باید پاسخگو باشد. مسؤولیت اجتماعی روزنامه‌نگار وی را ملزم می‌سازد که تحت هر شرایطی همسو باوجدان اخلاقی خود عمل کند.
اصل چهارم شرافت حرفه‌ای روزنامه‌نگار: نقش اجتماعی روزنامه‌نگار اقتضا می‌کند که معیارهای عالی شرافت در این حرفه، مشتمل بر حق روزنامه‌نگار برای خودداری از کار برخلاف اعتقاد شخصی، حق عدم افشای منبع اطلاعات و همچنین حق شرکت درروند تصمیم‌گیری در رسانه‌ای که برای آن کار می‌کند، محفوظ بماند. شرافت حرفه‌ای به روزنامه‌نگار اجازه نمی‌دهد که به هیچ نحوی از آن‌ها رشوه بپذیرد و یا برخلاف رفاه عمومی به ارتقای منافع خصوصی بپردازد. همچنین، احترام گذاشتن به دارایی‌های معنوی، و به‌طور اخص پرهیز از سرقت ادبی، جزو اخلاق حرفه‌ای محسوب می‌شود.
اصل پنجم: دسترسی همگانی و مشارکت: ماهیت این حرفه اقتضا می‌کند که روزنامه‌نگار دسترسی همگان را به اطلاعات و مشارکت مردم را در رسانه‌ها، مشتمل بر حق تصحیح یا اصلاح و حق پاسخگویی ارتقا دهد.
اصل ششم: احترام به حریم خصوصی و شئون انسانی : احترام به‌حق فردی، حفظ حریم و اسرار خصوصی و شئون انسانی که مطابق با قوانین ملی و بین‌المللی مربوط به حفظ حقوق و شهرت افراد و همچنین خودداری از منعِ افترا، تهمت، توهین و مخدوش کردن شهرت افراد، هماهنگ است، بخشی لاینفک از معیارهای حرفه‌ای روزنامه‌نگار محسوب می‌شود.
اصل هفتم: احترام به منافع عمومی: معیارهای حرفه‌ای روزنامه‌نگار احترام بایسته را برای جامعه ملی، نهادهای دموکراتیک و عفت عمومی تجویز می‌کنند.
اصل هشتم: احترام به ارزش‌های جهانی و تنوع فرهنگ‌ها: یک روزنامه‌نگار واقعی در همان حال که به شخصیت ویژه، ارزش و شأن هر فرهنگ و همچنین به‌حق انتخاب و توسعه آزادانه نظام‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی به‌وسیله مردم، احترام می‌گذارد، مدافع ارزش‌های عام انسانی و بالاتر از همه، مدافع صلح، و دموکراسی، حقوق بشر، پیشرفت اجتماعی و رهایی ملی است. به‌این‌ترتیب، روزنامه‌نگار به طرزی فعال در تبدیل جامعه به جامعه‌ای دموکراتیک‌تر مشارکت می‌جوید و از طریق گفت‌وشنود به ایجاد فضایی آکنده از اعتماد در مناسبات بین‌المللی مساعدت می‌نماید تا صلح و عدالت، تشنج‌زدایی، خلع سلاح و توسعه ملی در سراسر جهان تحقق یابد. آگاهی روزنامه‌نگار از مقررات مربوطه مندرج در کنوانسیون‌ها، بیانیه‌ها و قطعنامه‌های بین‌المللی جزو اخلاق حرفه‌ای به شمار میآید.
اصل نهم: امحای جنگ و سایر مصائب فراروی بشر: تعهد اخلاقی نسبت به ارزش‌های عام انسانی، روزنامه‌نگار را به پرهیز از هر نوع توجیه و یا تحریک به جنگ‌های متجاوزانه و مسابقه تسلیحاتی، به‌ویژه در مورد تسلیحات هسته‌ای، و به پرهیز از همه شکل‌های خشونت، نفرت یا تبعیض، به‌خصوص، نژادپرستی و آپارتاید، سرکوبگری رژیم‌های استبدادی، استعمار و استعمار نوین و همچنین به پرهیز از سایر مصائب بزرگ مضر به حال بشریت نظیر فقر، سوءتغذیه و بیماری‌ها ملزم می‌کند، و با تعقیب چنین رویه‌ای است که روزنامه‌نگار می‌تواند به امحای جهل و سوءتفاهم میان مردم کمک کند و اتباع یک کشور را در مورد نیازها و آمال دیگران حساس سازد، و احترام به حقوق و شئون همه ملل، مردم و افراد را بدون لحاظ نژاد، زبان، ملیت، مذهب و باورهای فلسفی تضمین کند.
اصل دهم: ارتقای نظم نوین اطلاعاتی و ارتباطی جهانی: روزنامه‌نگار در جهان معاصر در چارچوبی از حرکت به‌سوی مناسبات نوین بین‌المللی به‌طور عام و در چارچوبی از نظم نوین اطلاعاتی به‌طور خاص، عمل می‌کند. هدف این نظم نوین، که بخش لاینفک از نظم نوین اقتصادی بین‌المللی به‌حساب میآید استعمارزدایی و دموکراتیک کردن اطلاعات و ارتباطات در سطوح ملی و بین‌المللی است که بر پایه همزیستی مسالمت‌آمیز مردم و با احترام کامل به هویت فرهنگی آنان صورت می‌گیرد. تعهد ویژه روزنامه‌نگار در این زمینه ارتقای روند دموکراتیک کردن مناسبات بین‌المللی در عرصه اطلاعات است که با عنایت به حفاظ و تقویت مناسبات دوستانه و مسالمت‌آمیز مردم و دولت‌ها صورت می‌پذیرد.
پژوهشگر حوزه حقوق ارتباطات با اشاره بر اینکه در ایران در سال ۱۳۴۲ توسط سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات به‌صورت محدود اصولی از اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری بیان‌شده بود اظهار کرد: انجمن‌ها به‌صورت مختصر اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران موردتوجه قرار داده بودند، تا اینکه پس‌ازآنقلاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همراه نظارت دکتر معتمد نژاد پیش‌نویس اخلاقی را در سال ۱۳۸۳ اصول اخلاقی را تدوین کردند؛ که در دو بخش اصلی به وظایف و مسئولیت‌های روزنامه‌نگار و حقوق و امتیازات روزنامه‌نگار گردآورده بودند.
دکتر قشقایی ادامه داد: پیش‌نویس سند ميثاق اصول اخلاقي حرفه روزنامه‌نگاري که به وظيفه اصلي روزنامه‌نگاران اشاره می‌کند آن است كه اطلاعات صحيح، جامع و كامل در مورد تمام موضوع‌ها و مسائل مربوط به نيازهاي اجتماعي و منافع و مصالح عمومي، در اختيار مردم بگذارند و به‌عبارت‌دیگر، موظف‌اند تمام اطلاعاتي را كه شهروندان براي مشاركت فعال در زندگي يك جامعه مردم‌سالار به آن‌ها نياز دارند، آماده سازند و به آنان عرضه كنند.بنابراين رسالت اجتماعي روزنامه‌نگاران، براي آگاهي دهي درباره وقايع و مسائل زندگي جمعي و بازتاب تعامل عقلايي افكار و عقايد همگاني و تشريح و تفسير و نقد آن‌ها، بر حق دسترسي آزادانه همگان به اطلاعات و بر مبناي آن، بر آزادي مطبوعات و ساير رسانه‌ها، استوار است.
وی ادامه داد:روزنامه‌نگار براي كسب آگاهي در مورد وقايع و مسائل اجتماعي و تشريح و تحليل و نقد و تفسير آزادانه آن‌ها، بر مبناي حق همگان براي شناخت حقايق، بايد به واقعيت‌هاي عيني توجه كند و اخبار و اطلاعات صحيح و دقیق و مقاله‌ها و تفسيرهاي منطقي و منصفانه در اختيار خوانندگان بگذارد.
قشقایی در پایان با اشاره به اصول اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری در اسلام با توجه به آیات قرآنی گفت: فَبَشِّرْ عِبَادِ، الَّذِينَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ پس به بندگان من بشارت ده، همان کسانی که به سخنان مشخصی گوش فراداده و به بهترین آن‌ها پیروی می‌کنند. خبرنگار هم خودش وظیفه دارد هر سخن بی‌پایه و اساسی را نپذیرد و هم نباید آن را انتقال دهد و با ابلاغ اطلاعات خالص به مخاطبان حق انتخاب و تصمیم‌گیری را به خود آن‌ها واگذار نماید. آیه 6 از سوره حجرات «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ» نیز دلالت بر این است که خبرنگار نباید هر سخنی را از هر شخصی بپذیرد و آن را انتقال دهد.
همچنین وی در ادامه از ایات ۶۰ تا ۶۲ سوره احزاب نیز به اصول اخلاقی در خبرنگاری اشاره می‌کند: لَئِن لَّمْ يَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا
نشست مسئولیت‌های اخلاقی روزنامه‌نگاران در ایران در دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره با مساعدت معاونت پژوهشی دانشگاه به مناسبت هفته ارتباطات و روابط عمومی با حضور دکتر حسین قشقایی یکشنبه ۲۳ اردیبهشت‌ماه، ساعت ۱۰:۳۰ الی ۱۲:۳۰ در دانشکده فرهنگ و ارتباطات برگزار شد. در پایان نیز جلسه با پرسش و پاسخ دانشجویان به اتمام رسید.
نظر خود را بنویسید