به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره، به نقل از معاونت پژوهشی دانشگاه_ نهمین کرسی علمی ترویجی تحت عنوان «رویکرد نشانه شناسی به کاریکاتور معاصر ایران» به همت دانشکده هنر دانشگاه سوره و همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه؛ با ارائه و سخنرانی دکتر کیارش زندی عضو هیأت علمی دانشکده هنر دانشگاه سوره و حضور دکتر کامران شریفی مدیر گروه عکاسی دانشگاه سوره به عنوان مدیر جلسه و منتقدان دکتر حمیدرضا شعیری استاد دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس و دکتر رامتین شهبازی مدیر گروه سینمای دانشگاه سوره، روز سه‌شنبه 18 خرداد ماه 1400 ساعت 16 الی 18 به صورت مجازی در سامانه سیباد دانشگاه سوره برگزار شد.

در ابتدای نشست، کامران شریفی در جایگاه مدیر جلسه ضمن عرض خوش‌آمدگویی، به طرح موضوع مورد بحث در این کرسی علمی ترویجی و سپس به معرفی استادان ارائه دهنده و ناقدین پرداخت.

در ادامه، کیارش زندی به ارائه مقدمه‌ای از مقاله و تعاریفی از مفهوم نشانه شناسی و کاریکاتور (کارتون) پرداخت. وی افزود: رویکرد نظری نشانه شناسی یکی از نظریه‌هایی است که می‌توان به کمک آن کاریکاتور را بررسی کرد. از آن جهت که بحث درباره هنر معاصر کاریکاتور بسیار گسترده است؛ از سه نسل متفاوت، سه طرح انتخاب و درباره آن‌ها در این مقاله به صورت موردی بحث شده است.

کیارش زندی، رویکردهای نشانه شناسی را در چهار دسته طبقه‌بندی کرد و گفت: دسته‌ی نخست؛ سنت فکری لاک، پیرس و چارلز موریس است که نقطه آغاز آن یک نظریه‌ی عمومی در باب نشانه‌هایی است که می‌توانند طبیعی یا قراردادی، انسانی یا غیر انسانی باشند. دسته‌ی دوم؛ سیبرنتیک و نظریه اطلاع است، که این رویکرد در فرانسه در آثار آ.مول بازنمود شده است که در این چهارچوب، نوعی سنخ‌شناسی را پیشنهاد می‌کند. همچنین دسته‌ی سوم؛ سنت زبان‌شناختی است که به‌ویژه در فرانسه چیرگی داشت، در واقع کم و بیش با جنبش ساختارگرایی یکسان است. وی در ادامه، برای دسته‌ی چهارم روش پساساخت‌گرایی را مطرح کرد و گفت: این روش، روشی است که اندیشمندان آنگلو – آمریکایی براساس برداشت خود از رویکرد پساساختارگرایی ساخته‌اند. و سرانجام روش پیدایشی که دکتر فرزان سجودی آن را بر مبنای نشانه‌شناسی لایه‌ای بنا نهاد که به لحاظ نظری مبتنی بر مفهوم متن باز است.

کیارش زندی در رابطه با نقش و کاربرد کاریکاتور اظهار داشت: کاریکاتور به نوعی، رابطه میان رمزگان و متن را برقرار می‌کند. همچنین، تعاریف مختلفی از کاریکاتور وجود دارد که وجه مشترک این تعریف‌ها اغراق و طنز است.

زندی با استناد به مقاله‌ی دکتر حمیدرضا شعیری در رابطه با نشانه شناسی و معنا شناسی کاریکاتور برای آن چند ویژگی مهم متصور شد. نخست؛ کاریکاتور متنی است که در بافت اجتماعی – فرهنگی شکل می‌گیرد و گفتمانی را تولید می‌کند که دارای کارکرد زبانی است. دوم؛ از دیدگاه نشانه‌ای، کاریکاتور از قدرت بالایی برخوردار بوده است، چرا که بدون هیچ محدودیتی از امکان دخل و تصرف در دال‌ها بهره‌مند است. سوم؛ از نظر گفتمانی، کاریکاتورها دارای دو کارکرد رسانه‌ای و غیررسانه‌ای است. در آخرین مورد هم، در کاریکاتور همواره ما با طغیان دالی مواجه هستیم و همین طغیان دال‌هاست که کاریکاتور را از روایت خطی خارج می‌کند و به آن خاصیتی رخدادی می‌بخشد.

کیارش زندی اذعان کرد: به عنوان نمونه، می‌توان به تحلیل یکی از کاریکاتورهای اردشیر محصص پرداخت و اغراق طنز آمیز در فضا و موضوع را در آن مشاهده کرد. وی افزود: اردشیر محصص از آرشیوهای یک عکاس برای طراحی استفاده ‌کرده و به لایه‌های متنی از این کاریکاتور پرداخته است.

در ادامه‌ی این نشست، حمیدرضا شعیری در جایگاه ناقد نخست بیان کرد: در عرصه کاریکاتور و کارتون میزان تمرکز و نظریه‌پردازی کم است و باید بر مقدار آن افزوده شود. به این معنا که کاریکاتور می‌تواند مولّد نظریه باشد. از لحاظ ساختار پژوهش؛ از آن جهت که این مقاله سال 1389 منتشر شده است، دارای یک سری نواقص است. از جمله این‌ها می‌توان به نبود مسأله اشاره نمود که با مسأله‌ای مشخص در امر کاریکاتور مواجه نبودیم. باید توجه شود که کدام مسأله قرار است در طی متن این مقاله حل شود. همچنین باید مسأله به طور شفاف بیان و به طور علمی دنبال شود.

شعیری ادامه داد: ما در این مقاله به نوعی خوانش از کاریکاتور برخورد کردیم و به‌طور صرف به دیدگاه‌های نشانه شناسی توجه شده است. به این منظور که یک فرضیه‌ی مشخص را بررسی نکرده و تبدیل به محل چالش نشده است. سپس وی براساس تعریفی که از جهان زیست‌نشانه‌ای ارائه کرد افزود: جهان زیست‌نشانه‌ای نوعی زیستن درون یک ساختار است. پس جهان نشانه‌ای صرف نیست. از جهان زیستی وارد بافت می‌شود و پس از آن، روایت را تولید می‌کند. هر چند کاریکاتور به طور محدود و در کوتاه‌ترین فرصت، روایتی عمیق را بیان می‌کند.

حمیدرضا شعیری درباره چارچوب‌های نظری تحقیق تصریح کرد: تمام موضوعات مطرح شده در مقاله پیش نظریه هستند. مبنا و مقصود کرسی‌های علمی ترویجی این است که از پیش نظریه‌های موجود، نظریه‌ی جدید تولید شود و آن نظریات پس از واکاوی و بررسی، برای روند پیشرفت و توسعه‌ی کاریکاتور مورد بهره قرار گیرد.

سپس، رامتین شهبازی به عنوان دومین ناقد جلسه اذعان کرد: ما در این مقاله با مسائل شکلی و مسائل محتوایی مواجه هستیم. از این نظر هم شیوه‌ی ارجاع‌دهی نیازمند یکسان سازی است که در مقاله، با ارجاع‌نویسی پراکنده رو‌به‌رو هستیم. همچنین خط سیر گاهاً نامشخص بوده و باید فرضیه‌سازی صورت گیرد.

شهبازی خاطر نشان کرد: نکته‌ای که در عنوان مقاله وجود دارد این است که؛ واژه‌ی رویکرد نشانه شناسانه به نظر مناسب‌تر می‌رسد و در آن هنگام است که سوژه وارد شده و مسأله‌مند می‌شود. وی افزود: در تحلیل آثار هنرمندان سه دهه، طبقه‌بندی این تفاوت ها در یک جدول مشخص نیز می‌تواند به مواجه‌ی مستقیم‌تر منجر شود.

رامتین شهبازی در رابطه با قسمت‌های ابتدایی و نخست مقاله اذعان کرد: در این قسمت‌ها تعریفی عام از کاریکاتور آمده است که بهتر است از بدیهیات بگذریم و از نظریات جدید استفاده شود تا مطالب نیز به‌روز شود. وی همچنین درباره قسمت نهایی و جمع‌بندی مقاله گفت: در قسمت نتیجه‌گیری یک نگاه توصیفی وجود دارد که باید به نگاهی تحلیلی و رو به جلو تغییر یابد.

در انتهای نشست، کیارش زندی تصریح کرد: مسأله‌ی من در این مقاله، خوانش کارتون به مثابه نقد متن بوده و عالم دراماتیک کارتون یا ویژگی‌های کارتون مورد توجه بوده است. همچنین متن کارتون باعث کژتابی شده. آنچه در نظر است؛ قرار دادن عنصر شعر در کارتون است. این به معنای شعر تصویرگری یا تصویرسازی برای شعر است. زندی اضافه کرد: استاد محمود فرشچیان نیز، در برخی آثار خود توانسته است مفاهیم شعری را در تصویرگری وارد کند و به تصویر غنای بیشتری ببخشد.

*در انتهای جلسه نیز، به تمامی سؤالات علاقه‌مندان در این حوزه پاسخ داده شد.