کارگاه «کاربرد نرم‌افزار SPSS در پژوهش‌های ارتباطی» با حضور دکتر "یوسف خجیر"روز ‌شنبه 26 آذرماه 1401 برگزار شد.

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی کارگاه حضوری و آنلاین «کاربرد نرم‌افزار SPSS در پژوهش‌های ارتباطی» به‌مناسبت هفته پژوهش به همت معاونت پژوهشی دانشگاه سوره با همکاری دانشکده فرهنگ و ارتباطات، از ساعت 13:30 تا 15 برگزار شد.

دکتر یوسف خجیر عضو هیأت علمی دانشگاه سوره، بابیان اینکه نرم‌افزار SPSS برای تحلیل داده‌های کمی و در حوزه آمار به ما کمک می‌‌کند، گفت: «آمار به ما در سه حوزه دسته‌بندی اطلاعات؛ توصیف اطلاعات دسته‌بندی‌شده که آن را تحت عنوان آمار توصیفی می‌شناسیم و تبیین فرضیات یا سؤالات پژوهشی که آن را تحت عنوان آمار استنباطی می‌شناسیم کمک می‌کند.»

وی افزود: « SPSSنیز دقیقاً در همین سه حوزه، و برای جمع‌آوری اطلاعات، نظارت داده و دسته‌بندی آن و ایجاد جدول توزیع فراوانی و شاخص پراکندگی مورداستفاده قرار می‌گیرد.»

به گفته‌ وی پایه و اصل آمار متغیر است، برای ورود آمار به SPSS اگر همین سه مرحله را بلد باشیم 50 درصد کار را پیش برده‌ایم. مرحله اول تشخیص اینکه پدیده موردبررسی متغیر است یا ثابت؟ چرا این مهم است؟ به این دلیل که آمار علم متغیرها است. دومین کار این است که اگر مفهوم و مقوله موردبررسی متغیر است، نوع آن چیست؟ دقیقا شبیه کاری که پزشکان انجام می‌دهند، بیمار مراجعه می‌کند و پزشک علائم بیمار را سنجیده و تشخیص می‌دهند که به چه بیماری مبتلا شده است. 

عضو هیأت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره با اشاره به انواع متغیر اظهار کرد: متغیر را برحسب موارد مختلف دسته‌بندی می‌کنند، نقش (متغیر مستقل یا وابسته)، ماهیت (کمی یا کیفی)،  برحسب سطح (اسمی، ترتیبی، فاصله‌ای یا نسبی).

دکتر خجیر افزود: اولین نوع متغیری که با آن سروکار داریم اسمی است، که کم‌توان‌ترین و پایه‌ای‌ترین است و فقط به ما می‌گوید ارزش‌های متغیر همسانی دارند یا ندارند. یک متغیر داریم و یک ارزش متغیر، برای مثال متغیر جنسیت که ارزش‌های آن دو مورد است، مرد و زن. این‌ها برچسب‌های متغیر است؛ به یک سری افراد برچسب مرد زده می‌شود و یک سری برچسب زن، هیچ برتری منطقی برای این ارزش‌ها وجود ندارد و فقط یک نام هستند و همسانی و ناهمسانی را برای ما مشخص می‌کند؛ نه قابل‌جمع زدن هستند و نه قابل‌تفریق کردن.

وی یادآور شد: «متغیر ترتیبی همان متغیر اسمی است که یک پله بالاتر رفته است و در آن ارزش‌های متغیر را می‌توان از کم به زیاد یا از زیاد به کم مرتب کرد. تحصیلات متغیری است با ارزش‌های دیپلم، لیسانس، فوق‌لیسانس، دکترا. می‌توان آن را مرتب کرد؟ بله. در مدرسه نیز در صف صبحگاهی کلاس‌ها را به ترتیب مرتب می‌کنند. میزان رضایت شغلی: خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد. وقتی بتوان ارزش‌ها را مرتب کرد می‌شود متغیر ترتیبی.»

استادیار دانشگاه سوره ادامه داد: مرحله بعد متغیر فاصله‌ای است. همه‌ ویژگی‌های قبلی را دارد، یک برچسب است، سن چقدر است؟ 19 سال، 21 سال، 25 سال. قابل مرتب کردن است؟ بله. چرا به آن فاصله‌ای می‌گویند؟ فاصله نفر اول با دوم دقیقاً مشخص است. مانند وزن، سن یا نمره که فاصله بین افراد یا جامعه آماری یا حجم نمونه دقیقاً مشخص است. می‌توانم بگویم فاصله پایین‌ترین نمره تا بالاترین نمره شش نمره است. به همین خاطر به آن فاصله‌ای گفته می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره عنوان کرد: «متغیر نسبی تماماً شبیه متغیر فاصله‌ای است و تنها یک فرق دارند، صفر در متغیر نسبی واقعی است امّا در متغیر فاصله‌ای قراردادی است. مثل‌اینکه ترازو یا خط‌کش صفر دارند، اما آیا صفر سانتیمتر داریم؟ بچه کوچک هم صفر کیلو نیست، قرارداد کرده‌ایم و بالاخره باید از یک جایی شروع شود و معیار دارد.

این مدرس دانشگاه اضافه کرد: مرحله بعد تشخیص متغیر است. متغیرهای اسمی و نسبی حتماً عدد نیستند یا اگر عدد در آن هست عدد واقعی نیست، و فاصله را مشخص نمی‌کند ولی در دوتای بعدی یعنی ترتیبی و فاصله‌ای عدد داریم و فاصله را مشخص می‌کنند.

خجیر بابیان نحوه تشخیص آزمون آماری تصریح کرد: نوع فرضیه (رابطه‌ای، همبستگی، تفاوتی، علّی)؛ سطح متغیر و تشخیص سطح متغیر در فرضیه (اسمی، ترتیبی، فاصله‌ای، نسبی) و جدول راهنما (آمار استنباطی، توزیع نرمال، آزمون رابطه‌ای، آزمون همبستگی، آزمون تفاوتی، آزمون علّی و روابط علّی) است.

وی با اشاره به تعریف متغیرها توضیح داد: «متغیر چیزی است که در جامعه آماری تغییر می‌کند.»

این پژوهشگر بابیان پنج گام عملیاتی در نرم‌افزار SPSS گفت: «تعریف متغیر، ورود داده، اجرای آمار توصیفی، تعیین نرمال بودن متغیر و اجرای آمار استنباطی پنج گام عملیاتی در نرم‌افزار SPSS هستند.»

عضو هیأت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره تأکید کرد: به‌طور معمول منظور از متغیر، سؤالات پرسشنامه یا مقوله‌های تحلیل محتوا است. سؤالاتی مثل جنس، سن، تحصیلات، معدل و غیره همگی یک متغیر محسوب می‌شوند و باید هرکدام از آن‌ها را به‌عنوان یک متغیر در برنامه تعریف کرد. دقت شود که هر سؤال پرسشنامه، یک متغیر محسوب می‌شود.

دکتر خجیر بابیان اینکه دو نوع آمار توصیفی و استنباطی داریم، اظهار کرد: آمار توصیفی وضعیت یک متغیر را توصیف می‌کند. اینکه وضعیت متغیر جنسیت در کارگاه آموزشی SPSS چگونه است و آمار استنباطی رابطه یک متغیر با یک متغیر دیگر است. فرضیه نیز حدس و گمان منطقی در مورد رابطه بین دو متغیر است.  

این مدرس دانشگاه با اشاره به آمار توصیفی در  SPSSو تشریح چارچوب آن گفت: جدول توزیع فراوانی، نمودار توزیع فراوانی، شاخص مرکزی، شاخص پراکندگی و تغییرات، چارچوب‌های آمار توصیفی هستند.

به گفته‌ وی شاخص‌های توصیفی شامل شاخص مرکزی (تمایل به مرکز که امکان خلاصه‌سازی و یا جمع‌بندی مقادیر را در یک عدد یا نقطه فراهم می‌آورند)؛ شاخص پراکندگی، شاخص چندکی (چارک) که میزان دوری داده‌ها از یکدیگر سنجیده می‌شود و شاخص تقارن (توزیع نرمال و منحنی نرمال زنگوله‌ای) است.

یوسف خجیر بخش‌های مختلف نرم‌افزار SPSS ازجمله ستون‌های مشخصات متغیر، پنجره متغیرها، نمای داده، برچسب‌ها، ارزش‌گذاری متغیرهای کیفی، کنترل داده‌ها، ارائه نموداری داده‌ها و... را توضیح داد.

وی بابیان اینکه نمودارها برای این است که نتایج را به‌صورت بصری به ما نشان دهند، توضیح داد: انواع نمودار شامل دایره‌ای Pie chart، میله‌ای Bar chart (استفاده برای متغیرهای ترتیبی)، و هیستوگرام Histogram (فاصله‌ای و نسبی) هستند که هرکدام برای یک نوع از متغیر مناسب است. سه مفهوم کلیدی آزمون همبستگی شامل جهت همبستگی، شدت همبستگی و وابستگی است.