قائم مقام دانشگاه سوره با تحلیل نقش رسانه‌ها و خبرنگاران بین المللی، منطقه‌ای و داخلی در پوشش اخبار وقایع غزه خواستار ایجاد سازوکاری برای شکل گیری روزنامه نگاری مقاومت شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره، دکتر «یوسف خجیر»، با بیان این مطلب، روزنامه نگاری مقاومت را نقطه مقابل روزنامه نگاری صلح دانست و اظهار داشت: شیوه روزنامه نگاری صلح سالیان زیادی است که وجود دارد و یونسکو آن را پذیرفته و در بسیاری از کشورها اجرا می‌شود. این نوع از روزنامه نگاری ارزش، اصول و بایسته‌هایی دارد که برای زمان صلح و کشورهایی است که در واقعیت نوعی صلح دائمی را تجربه می‌کنند و اختلافات در آنها قوی نیست. در منطقه‌ای که هر روز دچار تنوعی از چالش‌ها و تنش‌ها است و آبستن حوادث و مسایل مختلف قومی، دینی، مذهبی و فرهنگی است نوع روزنامه نگاری باید متفاوت باشد و اینجا است که روزنامه نگاری مقاومت معنا پیدا می‌کند.

وی با اشاره به ضرورت‌ها، اصول و بایسته‌های روزنامه نگاری مقاومت گفت: در شرایط پر تلاطم امروز نمی‌توانیم براساس مبانی روزنامه نگاری که تا دیروز به کار می‌گرفتیم فعالیت کنیم. باید پدافند رسانه‌ای شکل دهیم و در حوزه‌های مغزافزاری، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری سازوکاری برای مدیریت صحیح اخبار و ارائه پوشش‌های خبری ایجاد کنیم.

قائم مقام دانشگاه سوره، خاطرنشان کرد: خبرنگارانی که در قالب روزنامه نگاری مقاومت فعالیت می‌کنند با خبرنگاران تربیت شده برای روزنامه نگاری صلح کاملاً متفاوت هستند. آنها باید تجربه جنگ و نیز گردآوری اخبار و اطلاعات جنگی را داشته و از دانش و مهارت کافی برخوردار باشند زیرا در غیر این صورت یک اشتباه، اطلاعات نادرست و استفاده نامناسب از عناصر، اصول و ارزش‌ها می‌تواند جهت را به سمت مخالف تغییر دهد و مردم، خبرنگار و رسانه را دچار آسیب‌ها و خسارت‌های مادی و معنوی کند.

خجیر با بیان اینکه نوع روزنامه نگاری به ما می‌گوید چه نوع خبر یا گزارشی تهیه کنیم تصریح کرد: در انتخاب شیوه کار باید حساس باشیم و ببینیم گزارش تحقیقی مدافعه گرایانه چقدر بر احساسات و ارزش‌های ذهنی و عینی ما تاثیر می‌گذارد و عینیت تا کجا می‌تواند باشد تا خدشه‌ای به روح اتفاق وارد نکند. روح اتفاق و رویداد همیشه با عینیت همراه نیست بلکه شاید نیاز باشد مقداری چاشنی ذهنیت و ارزش‌های ذهنی به آن اضافه شود.

درک بهتر وقایع با پیشینه نویسی و ارائه سابقه

این استاد علوم ارتباطات دانشگاه سوره پرداختن به موضوع پیشینه نویسی و ارائه سابقه در اخبار و گزارش‌های خبری را ضرورتی انکار ناپذیر توصیف کرد و گفت: سابقه نویسی به درک بهتر واقعه کمک می‌کند. وقتی مخاطب این روزها اخبار غزه را دنبال می‌کند تصویر درست و واضحی از غزه ندارد به این دلیل که سابقه گفته نشده است و او نمی‌داند چرا اکنون حماس بین کرانه باختری، دولت خودگردان فلسطین و اسرائیل قرار گرفته و به عنوان لولا در حال درد کشیدن است. خیلی‌ها نمی‌دانند در دوره آریل شارون در سال 2005 چه اتفاقی روی داد که حماس مجبور شد آرایش تدافعی و تهاجمی بگیرد.

وی در ادامه افزود: عده‌ای تصور می‌کردند حماس آغازگر جنگ است در حالی که اگر سابقه رویداد درستی ارائه می‌دادیم این ذهنیت در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای تغییر می‌کرد و مشخص می‌شد حماس آغازگر جنگ نبود. اوضاعی که امروز فلسطین و غزه با آن روبه‌رو است تبعات همان اقداماتی است که در فاصله سالهای 2005 تا 2022 در منطقه روی داد و حماس به شکل رزمی در همه آنها جنگید و از فلسطین دفاع کرد.

لزوم مبارزه نرم افزاری در جنگ سخت افزاری

دکتر خجیر در ادامه با بیان اینکه در محور مقاومت علاوه بر تدابیر سخت افزاری و تسلیحاتی باید به الزامات جنگ نرم هم توجه ویژه‌ای شود، گفت: به هیچ وجه نمی‌توانیم با آورده‌ها، اقتباس‌ها و ارزش‌های گذشته وقایع و جنگ‌های امروز را روایت کنیم زیرا این روایت برای مخاطب اقناع کننده نیست. در چنین شرایطی اخبار جعلی آورده بیشتری دارد و مخاطب جذب آنها می‌شود زیرا رسانه‌های ما نتوانستند به درستی مخاطبان را اقناع کنند.

قائم مقام دانشگاه سوره، تاکید کرد: در عصر جدید و منطقه خاورمیانه همیشه بحران وجود دارد و این امر رویداد مدار نیست پس مانند روزنامه نگاری بحران در فضایی قرار داریم که هر روز اتفاقات تازه‌ای را تجربه می‌کنیم چه بسا که در گذشته نیز شاهد چنین رخدادهایی در بوسنی، لبنان، افغانستان، عراق، سوریه و یمن بودیم. باید اهالی رسانه، اندیشمندان و متفکران این حوزه به روزنامه نگاری مقاومت فکر کنند و بدانند که نوع گزارش و خود رسانه در آن چه جایگاهی دارد و تلاش کنند مانند روزنامه نگاری صلح به عنوان یکی از شیوه های کارآمد عرصه رسانه در یونسکو به رسمیت شناخته شود.

این استاد علوم ارتباطات با نقد چند صدایی رسانه‌های منطقه در شرایطی که همه در حال حمایت از مسئله فلسطین هستند گفت: آنچه امروز در رسانه‌های منطقه می‌بینیم بیان کننده کثرت در عین وحدت نیست و هنوز نتوانسته‌ایم مخاطبان خودی و منطقه‌ای را اقناع کنیم. اگر امروز الجزیره و چند خبرگزاری دیگر به سمت روزنامه نگاری مقاومت بروند سایر کشورها مانند اردن، مصر و ترکیه نیز به آن ورود می‌کنند و از حالت بیانیه‌ای که اکنون با آن مواجه هستند خارج می شوند.

نقش شهروند خبرنگارها در انعکاس اخبار غزه

دکتر خجیر با اشاره به نقش شهروند خبرنگارها در انعکاس وقایع غزه اظهار داشت: آنچه که ما امروز از روایت‌گری وقایع غزه شاهد هستیم نتیجه فعالیت خبرگزاری‌های رسمی نیست بلکه تلاش میدانی شهروند خبرنگارهایی است که با حداقل امکانات در غزه حضور دارند و با انتشار متن‌ها، عکس‌ها و فیلم‌های خود صدای مظلومیت ملت فلسطین را به گوش جهانیان می‌رسانند. در هر رویدادی شهروند خبرنگارها کمک شایانی به انتشار و انعکاس حقایق می‌کنند مشروط بر اینکه از سواد رسانه‌ای کافی برخوردار باشند زیرا در غیر این صورت ممکن است به افزایش بحران یا انتشار اطلاعات نادرست و غلط به مخاطب منجر شود. ولی در ماجرای اخیر فلسطین و غزه کسانی که ابهت و انحصار رسانه‌های بزرگ را شکستند و روایت‌های آنها را چندگانه کردند همین شهروند خبرنگاران فلسطینی بودند که در دل میدان نبرد حضور داشتند.

مردودی اتحادیه‌ها و رسانه‌های بین المللی، منطقه و کشوری

استاد علوم ارتباطات دانشگاه سوره، در بخش دیگر صحبت‌های خود با طرح این پرسش که آیا رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی به نقش و وظیفه اساسی خود در مسئله غزه عمل کردند یا خیر؟ به تحلیل فعالیت رسانه‌ها و اتحادیه‌های رسانه‌ای بین‌المللی، منطقه‌ای و کشوری اشاره کرد و گفت: در روزنامه نگاری و خبررسانی یک سری اصول حرفه‌ای داریم که باید اتحادیه‌ها، اصناف و رسانه‌های بین المللی به آنها پایبند باشند. آنچه در روزها و هفته‌های اخیر شاهد بودیم به وضوح نشان از نگاه سوگیرانه و جهت‌دار آنها نسبت به اصل و عینیت ماجرا داشت.

وی افزود: اتحادیه‌ها و اصناف بین‌المللی عملاً هیچ واکنشی نسبت به مسائل غزه و حوادث رسانه‌ای آن نشان ندادند. در ابعاد منطقه‌ای هم اتحادیه‌هایی مانند فدراسیون رادیو و تلویزیون جهان اسلام یا خبرگزاری اتحادیه عرب هیچ واکنشی نداشتند در حالی که آنها باید پشتیبان معنوی رسانه‌ها و حافظ منافع و اخلاق حرفه‌ای رسانه باشند. در نتیجه باید گفت: همه این سازمان‌ها و از جمله گزارشگران بدون مرز، فدراسیون بین المللی مطبوعات، اتحادیه بین المللی روزنامه نگاران و تشکیلات هم عرض آنها در منطقه در پرداختن به وقایع غزه نه تنها در موضع اطلاع‌رسانی قرار نگرفتند بلکه مردود شدند.

وی با بیان عملکرد رسانه‌های منطقه‌ای و داخلی تصریح کرد: توقع از خبرگزاری‌های منطقه بیشتر بود زیرا به غیر از الجزیره به خصوص بعد از انتشار مستند تحلیلی حمله اسرائیل به بیمارستان غزه سایر رسانه‌ها واکنش مناسبی برای اقناع مخاطبان منطقه ای‌از خود نشان ندادند. رفتار رسانه‌ای الجزیره باعث عصبانیت اسرائیل شد و از سوی دیگر سبب شد خبرنگاری که واقعیت را وارونه بیان کرده بود عذرخواهی کند.

استاد دانشکده فرهنگ و ارتباطات سوره اضافه کرد: هنوز در بسیاری از کشورها از جمله ایران نگاه برخی مخاطبان همان نگاه رسانه‌های غربی است که می‌گوید چرا حماس یک دفعه به اسرائیل حمله کرد؟ رسانه‌های داخلی هم با چالش‌های اساسی در نحوه روزنامه نگاری بحران روبه‌رو هستند. بیشتر اخباری که خبرگزاری‌ها، مطبوعات و صدا و سیما در روزهای اخیر مخابره کردند همگی اقتباس و بازنشر همان خبرهای رسانه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای است. ما باید در این زمینه منبع باشیم نه اینکه اخبار دیگران را بازنشر دهیم یا مجبور شویم برای افزایش جنبه‌های احساسی خبر در عناصر آن دست ببریم. باید تلاش کنیم از این وضعیت خارج شویم و به سمت روزنامه نگاری تحقیقی و تحلیلی با رویکرد مقاومت حرکت کنیم.

نقش هوش مصنوعی در وارونه انگاری حقایق غزه

دکتر خجیر درباره وارونه انگاری رسانه‌های بین المللی نسبت به اتفاقات غزه اظهار داشت: در 82 درصد اخباری که از چهار خبرگزاری بزرگ جهان مخابره شد سوگیری معناداری وجود داشت. این رسانه‌ها در گذشته با نگاه شمال-جنوب وقایع را پوشش می‌دادند، به این معنی که اسرائیل تحت ظلم و ستم و فلسطین زورگو و زیاده خواه است. این عارضه طبیعی در رسانه‌های بین المللی وجود دارد هر چند که در ماجرای اخیر به واسطه حضور رسانه‌های جدید و شهروند خبرنگارها این نگاه آن چنان که غول‌های رسانه‌ای انتظار داشتند محقق نشد.

قائم مقام دانشگاه سوره به نقش هوش مصنوعی در تولید اخبار جعلی و وارونه انگاری رویدادها اشاره کرد و گفت: بخش اعظمی از اخبار جعلی با استفاده از هوش مصنوعی تولید شده بود که بعداً همان رسانه‌ها آمدند و در شبکه‌های اجتماعی بر جعلی و نامعتبر بودن آن محتواها اعتراف کردند.

این صاحب نظر حوزه ارتباطات یادآور شد: در پدافند رسانه‌ای باید توجه ویژه‌ای به هوش مصنوعی داشته باشیم زیرا در آینده نزدیک تحولات بزرگی را در ژورنالیسم رقم خواهد زد. هوش مصنوعی علاوه بر راستی آزمایی اخبار و کشف فیک نیوزها در ابعاد مختلف رسانه کاربرد دارد.

سواد رسانه‌ای علیه پروپاگاندا و اخبار جعلی

دکتر خجیر در بخش دیگری از صحبت‌های خود سواد رسانه‌ای را از ضرورت‌های امروز جامعه برشمرد و تاکید کرد: در واقعه اخیر غزه و فلسطین کاربرانی که فضای پروپاگاندا را می‌شناختند و به سواد رسانه‌ای کافی مسلح بودند عملاً اغوا نشدند هر چند که تعداد آنها به نسبت کل جامعه بسیار ناچیز بود. در موضوع سواد رسانه‌ای باید عزم جدی داشته باشیم و از جنبه‌های شعاری و زینتی خارج شویم. سواد رسانه‌ای باید در بطن زندگی مردم جاری باشد و جنبه کاربردی پیدا کند. فقط در این صورت می‌توانیم اخبار جعلی را از اخبار صحیح تفکیک کنیم و مخاطب را از فریب نجات دهیم.

سکوت جهانی در برابر سلاخی خبرنگاران

این استاد علوم ارتباطات با انتقاد از قوانین غربی و نادیده گرفتن حقوق خبرنگاران گفت: از منظر رسانه‌های بین المللی خبرنگار غربی ارزش دارد و خبرنگاران دیگر رسانه‌ها مهم نیستند. در ماجرای غزه وقتی خبرنگار غربی مورد اصابت ترکش قرار گرفت ما شاهد انتشار حجم وسیعی از گزارش‌های قوی بودیم در حالی که وقتی خبرنگار و عکاس فلسطینی شهید شدند کسی واکنش نشان نداد. تا الان که با شما صحبت می‎کنم حدود 20 خبرنگار، عکاس و تصویربردار جان خود را از دست دادند ولی اتحادیه‌های بین المللی و منطقه‌ای سیاست سکوت را در پیش گرفته‌اند.

وی افزود: رسالت خبرنگار اطلاع رسانی است و سختی‌های این شغل را هم پذیرفته است. همه خبرنگارها درجه یک هستند و ما به هیچ عنوان خبرنگار درجه دو نداریم. در زمینه حمایت از حقوق خبرنگاران اتحادیه‌های بین المللی و منطقه‌ای دوباره مردود شدند.

خجیر در پایان حماس و جبهه مقاومت را پیروز واقعی جنگ دانست و اظهار داشت: خشمی که امروز در فلسطین وجود دارد همان خشم نهفته بیست سال اخیر است. اسرائیل طی 10 جنگ 20 سال اخیر بیشترین تعداد کشته‌ها را در سال 2018 تجربه کرد که 14 نفر بود ولی در هفته اول عملیات طوفان الاقصی این عدد به 720 تن رسید که عدد بزرگ و بی‌سابقه‌ای است. پس می‌بینیم اراده‌ها بر تسلیحات پیروز می‌شوند و این اتفاق در حال وقوع است.

مصاحبه و تنظیم: محمدجوادنعمتی