چهارمین جلسه از مجموعه نشست­ های معماری خوانی به همت پادکست معماری رادیو نمانا و با همکاری معاونت پژوهشی دانشکده‌ معماری و شهرسازی دانشگاه سوره برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره نشست معماری خوانی با عنوان خیال شاعرانه و معمارانه  در چهرامین جلسه خود که آخرین جلسه از دومین دوره‌ معماری خوانی بود، چهارشنبه سوم آبان 1402، در دانشکده‌ معماری و شهرسازی سوره برگزار شد.

دبیر این جلسه مهندس آناهیتا سماوات و میهمانان این جلسه دکتر نجمه دشتکی، دکتر زکیه سادات طباطبائی، مهندس هوشنگ اردلان، مهندس مینا زرنگ، مهندس عرفان پور نقیبی، مهندس کسری امیری بودند.

در ابتدای جلسه مهندس سماوات با پخش یک قطعه موسیقی بی‌کلام از حاضرین جلسه خواست تا تصویر ذهنی خود را که حاصل از تبادر حس موسیقی در ذهن است، بیان کنند. بدین‌صورت ضمن گریزی به ماهیت کلی کتاب و بسط مفهوم تخیل در معنا و اصطلاح و ارتباط آن به خیال‌پردازی معمارانه، نقش تخیل در تفکر معمارانه را تعریف کرد.

وی گفت: یک معمار باید تخیل خود را در بستری پی­ریزی کند که دارای زبان مشترکی با مخاطب خویش باشد. به‌طور مثال برای تعریف شکوه و عظمت از ابزار افزایش ارتفاع کمک می­‌گیرد و زبان معمار خط طراحی او و ساخته‌هایش است.

او پس‌ازآن به نقل از ابراهیم دینانی و با تکرار این پرسش که عقل بر تجربه مقدم است یا تجربه بر عقل به بیان این موضوع پرداخت که ما دارای یک فرایند رفت و برگشتی در طول زیست خود هستیم که درپی آن با استفاده از مقدار اطلاعات اولیه به تجربه‌ جهان می‌پردازیم و این ازآن‌جهت حائز اهمیت است که با افزایش تجربه‌ زیسته‌ یک معمار، تصویرسازی‌ها و تجسمات آن‌ها رشد کرده و به‌واسطه‌ آن بیشتر از قوه استدلال عقل استفاده کرده که مسبب آن است که خروجی آن پخته‌تر شود.

پس‌ازآن سماوات سکانسی از فیلم کما را برای حاضرین پخش کرد که در آن به قدرت نامحدود تجسم ذهن خلاق معماران اشاره داشت. او به‌عنوان جمع­‌بندی این بخش از نشست به بیان این مطلب پرداخت که هرچقدر تجربه زیسته انسان بیشتر شود، قدرت تجسم و استدلال ذهنی فرد بالاتر رفته و به‌واسطه آن شهود فرد نیز بالاتر می‌رود و احتمال وقوع آن جوشش درونی افزایش می‌یابد. ایشان همچنین در تکمیل این مهم به بیان بیتی از عطار پرداختند که بدین مضمون بود:

ما کار و دکان و پیشه را سوخته­ایم    ***  شعر و غزل و دوبیتی آموخته­ایم

مهندس هوشنگ اردلان سخنان خود را با بیتی از حضرت مولانا آغاز کرد و در مفهوم آن بیت به جایگاه عشق و عقل اشاره کرد و شعر را به‌عنوان پرواز روان تعبیر کرد. او در ادامه به بیان تعابیر تازه‌ای از معماری پرداخت و با بیان ریشه‌ فارسی معماری، مهراز و رازی­گر در ایران اشاره­کرد. رازی­گر یعنی کاشف راز و راز یعنی فضای کلان تهی و بی‌نهایت و تمام کائنات در این راز جای دارند. معمار توانایی آن را دارد که تکه از آن راز کلان را به فضایی تبدیل کند که دارای مفهوم است و این نقطه‌ای است که معمار و شاعر در آن مشترک هستند.

اردلان با اشاره به ریتم و آستانه در موسیقی بی‌کلام پخش‌شده در ابتدای جلسه و با ذکر مثالی از نقش آن در القای الوهیت فضایی در حرم حضرت رضا (ع) به تبیین نقش آن‌ها در معماری پرداخت. به گفته­ او تمام هنرها دارای صفاتی متمرکز هستند و معماری بستر هنرهاست که معماری ظرف تمام این‌ها است. او معماری را شعر مجسم تعریف کرده و به نقل از گوته که شیفته­ حضرت حافظ است گفت: معماری موسیقی منجمد است.

دکتر نجمه دشتکی، سرپرست دانشکده‌ معماری و شهرسازی سوره به بیان دیدگاه خود از موضوع جلسه پرداخت. او در ابتدای سخنان خود به اهمیت تجلی قوای پنج‌گانه در موفقیت کلی یک اثر معماری تأکید کرد و گفته­ خود را با ذکر مثالی از تجربه­ فضاییِ لذت‌بخش بازار مسگرها با اشاره به قوه‌ شنوایی تکمیل کرد. او این‌چنین ادامه داد که هرچقدر ما بتوانیم در طراحی فضاهای معمارانه و شهرسازی‌مان، قوای پنج‌گانه را دخیل کنیم، آن فضای خلق‌شده و نتیجتاً فضای زیسته‌ کاربران از آن، بهتر خواهد بود.

 به عقیده­ دشتکی توجه به هم­نوایی فرهنگ و معماری عاملی است که مسبب ماندگاری یک اثر معماری می‌شود و این همان چیزی است که یک شهر ساز و یک معمار باید پیش از هر چیزی به آن توجه کند. علاوه بر آن معمار و شهرساز باید همپای تجربه‌ زیسته مردم نیز باشد چراکه درنهایت ماحصل کار هردوی آن‌ها باید در خدمت جامعه عمل کند.

سرپرست دانشکده معماری و شهرسازی با مثالی از آقای عباس برزگر به ادامه بحث پرداخت و گفت: داستان زندگی آقای بزرگر که دست‌فروشی در شیراز بودند و از طریق ارتباطشان با توریست‌های منطقه توانستند معرف جاذبه‌های روستایشان شوند می‌تواند برای همه ما الهام‌بخش باشد زیرا او تنها با اشتراک واقعیت فضای زیستی ساده‌‌ خود با توریست‌ها توانست به موقعیت امروزش برسد.

دشتکی با اشتراک گذاشتن تجربه طراحی خود از پروژه‌ای در محله نواب، صحبت‌های خود را تکمیل کرده و به اهمیت نیازهای مردم محلی منطقه اشاره کرد. او همچنین به اهمیت مطالعات فاز صفر پروژه‌های معماری و شهرسازی قبل از طراحی ایده‌آل‌گرایانه طراحان پرداخت و دانشجویان را به چالش کشید.

پورنقیبی بابیان جمله­‌ای از باشلار صحبت خود را آغاز کرد و گفت: خانه­ ما کنج ما در جهان است. به عقیده­ او تفسیر جمله، این است که اولین محل مواجهه­ ما با جهان خانه­ ما است و این خانه نقطه­ شروع خاطره سازی ما خواهد بود.

وی به تأسی از نویسنده به بیان این سؤال پرداخت که ما همچنان درگیر این تضاد و تضارب هستیم که در مواجهه‌ با معماری باید به فرم توجه کنیم یا به عملکرد؟

پورنقیبی ادامه داد: ما هنوز وارد معماری پست‌مدرن نشده ­ایم و آثار معماران مطرحمان صرفاً مجسمه ­های زیبایی است و عملکرد خاصی به فضا اضافه نشده است. تازه بعد از توجه به این مقولات می­ توانیم به خیالات معمارانه بپردازیم. با نگاه اقتصادی امروزی در معماری آن‌قدر دست و پای معماران بسته‌شده ­است که عملاً هیچ خیال معمارانه ­ای شکل نمی­ گیرد مگر همان خلق فرم ­های انتزاعی که درنهایت هم درمان­ کننده­ معماری نیست و نجات معماری جایی درست در میانه­ فرم و عملکرد است.

سماوات در تکمیل این بحث و با اشاره به برنده­ مسابقه­ معمار بیان کرد: تأکید ما در یافتن خط شخصی هر معماری است و این خط شخصی همان چیزی است که هویت هر معماری را منحصربه‌فرد می­ کند. خط هیچ دو معماری نمی ­تواند شبیه هم باشد مگر آن‌که در این میان یکی از آن­ها از دیگری تقلید کند که این همان آفت معماری امروزی ما است.

دبیر جلسه با مخاطب قرار دادن مهندس امیری با اشاره به اقبال عمومی به فضای سبز درون خانه پس از ایام اپیدمی کرونا پرسید ازنظر ایشان، چه چیزی به لحاظ خیال معمارانه و خیال شاعرانه مسبب این قضیه است؟

مهندس امیری با تمییز بین واژه‌های خیال و تخیل و بابیان اینکه برای خلق مفهومی که از پیش وجود نداشته از واژه­ تخیل استفاده می­ کنیم اضافه کرد: ماحصل واژه‌های خیال و تخیل تولد خلاقیت است. وی با اشاره به داستان باغ­ های معلق بابل، به استفاده از بام باغ ­های امروزی اشاره­ کرد که در ابتدا از تخیل پادشاه بابل زاده شده است. به عقیده­ مهندس امیری مشکلات روحی روانی تنها یکی از رهاورد­های دوران اپیدمی کرونا است که یکی از راهکار­های او آوردن سه فرایند کاشت و داشت و برداشت در مقیاس کوچک‌تر در معماری فضای هر خانه است.

مهندس مینا زرنگ نیز ضمن تاکید بر کفایت بیان مباحث تئوریک معماری در جلساتی مشابه با جلسات معماری خوانی، بیان کرد: التقاط این مباحث با سایر مباحث هنری همچون شعر بسیار مفید بوده و به مخاطبان کمک می­ کند تا در سایر حوزه های هنر نیز تفکر عمیقی داشته باشند.

در انتهای جلسه ضمن بیان جمع‌بندی کلی و تقریر کلیات، یادبودها و هدایایی به میهمانان سخنران نشست تقدیم شد و عکسی یادگاری همراه دانشجویان حاضر در جلسه ثبت ­شد.

گزارش: شیواجهینی