نخستین نشست از هفته هنر انقلاب اسلامی در سال 1403 در دانشگاه سوره و به همت دانشکده هنر و معاونت پژوهشی دانشگاه سوره برگزار شد.

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره هفته هنر انقلاب اسلامی با موضوع «سیر تحول اجتماعی هنر انقلاب اسلامی ایران» و هم‌زمان با سالروز شهادت شهید سید مرتضی آوینی به دبیری دکتر امیررضا نوری‌پرتو و با ارائه دکتر سید غلامرضا اسلامی، دکتر شهریار زرشناس و دکتر کامران شریفی به‌صورت آنلاین و حضوری برگزار شد.

در ابتدا پس از اجرای مراسم افتتاحیه، با سخنرانی دکتر امیررضا نوری‌پرتو مدیر پژوهش دانشگاه سوره آغاز شد. سپس دکتر کاظم نظری رئیس دانشکده هنر دانشگاه سوره و مدیر اداره کل هنرهای نمایشی با تأکید بر اینکه باید رابطه هنر انقلاب و جامعه دیده شود، اظهار کرد: باید دید که چگونه ماهیت هنر انقلاب تأثیر می‌گذارد. از همه مهم‌تر مخاطبان این موضوع هستند که باید در چنین جلساتی آن را پیدا کنیم.

وی گفت: این امر باید در تولیدات هنری، دروس، کلاس‌های مختلف معماری، سینما، عکاسی و... تجلی پیدا کند. امیدواریم این بحث و گفت‌وگوها در خلق آثار و خروجی‌های آن ظهور پیدا کند.

دکتر سید غلامرضا اسلامی استاد دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، با اشاره به تقابل سنت و مدرنیته در آثار هنری، گفت: در غرب هنر مدرن مستخرج از سنت غرب است؛ اما در ایران به‌اشتباه هنر مدرن متأثر از مدرن غرب شده است.

وی در نخستین نشست از هفته هنر انقلاب اسلامی که با موضوع سیر تحول اجتماعی هنر انقلاب اسلامی در دانشگاه سوره برگزار شد، بابیان اینکه در ایران به‌اشتباه هنر مدرن متأثر از مدرن غرب شده است، اظهار کرد: هنرمندان ما به‌اشتباه هنر مدرن کشور را باهنر مدرن غرب مقایسه می‌کنند و نتیجه می‌گیرند که ما خیلی عقب هستیم. درحالی‌که در غرب هنر مدرن مستخرج از سنت است؛ اما در ایران به‌اشتباه هنر مدرن متأثر از مدرن غرب شده است. ازاین‌رو باید گفت درباره تقابل سنت و مدرنیته ۹ رابطه دیگر مفقوده مانده که درباره آن‌ها هیچ بحثی نشده است.

وی ادامه داد: ما پس از انقلاب اسلامی تلاش کردیم سنت‌های خود را طوری گسترده کنیم که سنت واقعی و نه سنت «بادکنک خالی‌شده از درون» ایجاد  شود و از طرفی تلاش کردیم بعد مدرن هنر ما تحت تأثیر سنت ما قرار گیرد. این‌یک تلاش هنری است.

استاد دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به رابطه دین، علم و هنر، یادآور شد: ما برای ایجاد ارتباط بین دین، علم و هنر از اول انقلاب می‌جنگیم. جدایی بین علم، دین و هنر از انقلاب فرانسه ایجاد شد؛ چراکه می‌خواستند دین را به‌طور کامل پاک کنند. علم را در دانشگاه‌ها خالص کردند و این جدا شدن ادامه یافت. بعدها تلاش شد رابطه‌ای بین دین و علم ایجاد شود اما بازهم هنوز «هنر» حلقه مفقوده این امر است.

اسلامی بابیان اینکه تفکر افقی منجر به گسترده‌تر شدن دید می‌شود، خاطرنشان کرد: دید گسترده با خود تنوع به همراه دارد. از طرفی آموزش‌های اسلامی به دیدن گسترده ابعاد یک امر توصیه می‌کند. این توصیه در حالی است که دنیای جدید افراد را به واژه‌های خاصی محدود می‌کند و ما در زندان واژه‌های محدود قرار داریم.

وی ادامه داد: در مکاتب اسلامی افق گرایی دیده‌شده است و "گسترده کردن" به‌جای "محدود کردن" وجود دارد. خود انقلاب اسلامی ایران، یک بسیج امکانات و مشارکت از نوع چندصدایی است، یعنی همه حضورداشته و نظر دادند؛ چراکه این نظرات در تعامل باهم به پختگی می‌رسد. درواقع انقلاب ما ازنظر نظری دارای ویژگی‌های خاصی است که مشارکت مردم را شکل داده است.

 

دکتر شهریار زرشناس در نخستین نشست از هفته «هنر انقلاب اسلامی» که در دانشگاه سوره با موضوع «سیر تحول اجتماعی هنر انقلاب اسلامی» برگزار شد، با اشاره به وجود مکاتب مختلف هنری درباره مکتب «هنر انقلاب اسلامی» اظهار کرد: این پرسش مطرح است که آیا اساساً می‌توان از رویکردی به نام «هنر انقلاب اسلامی» نام برد یا خیر و اگر پاسخ مثبت است مؤلفه‌های اصلی و منبعی که می‌توان این مؤلفه‌ها را از آن اخذ کرد، چیست؟

وی با تأکید بر اینکه فارغ از شعارزدگی می‌شود از چیزی به نام «مکتب هنری و ادبی انقلاب اسلامی» نام برد، به اثبات این امر پرداخت و توضیح داد: ما دو راه برای طرح این بحث داریم. اول آنکه به آثار کسانی که متعلق به آن مکتب انگاشته می‌شوند و آثاری پدید آورده‌اند رجوع کنیم. راه دیگر این است که بدانیم وقتی یک رویداد بزرگ رخ می‌دهد با تکیه‌بر آرمان‌گرایی آن انقلاب و ظرفیت‌های تئوریکی که ایجاد کرده است زمینه برای اینکه اساساً یک مکتبی بر پایه آن آرمان‌گرایی پدیدار شود نیز فراهم می‌شود.

این پژوهشگر حوزه فلسفه و هنر ادامه داد: در این میان دو جریان به‌موازات هم حرکت می‌کنند. یکی آفرینش ادبی و دیگری تلاشی است که در زمینه استنباط کردن نوعی مکتب و پیش از آفرینش ادبی ایجاد می‌شود. پس می‌توان از آثار هنری و یا ظرفیت‌های تئوریک آرمان، این بحث را طرح کرد. درباره هنر انقلاب هم می‌توان همین کار را کرد. ما جریانی از نقاشان و داستان‌نویسانی پس از انقلاب داریم که آثاری را پدید آوردند. از طرفی ظرفیت‌هایی هم در آرمان‌گرایی انقلاب اسلامی وجود دارد که اگر دیالکتیکی بین این‌ها برقرار شود و این دو باهم نوعی تعامل دیالکتیکی داشته باشند می‌توان از برآیند آن به یک مکتب رسید.

زرشناس با طرح این پرسش که یک مکتب هنری از چه مؤلفه‌هایی ساخته می‌شود؟، تصریح کرد: یک مکتب هنری نوعی درک خاص از واقعیت، نوعی درک خاص از انسان، نوعی درک خاص از خیال و نوعی درک خاص از مقوله ادراک هستی دارد.  اگر رئالیسم را در کنار رمانتیسم بگذاریم متوجه می‌شویم درک این‌ها از انسان دو فهم متفاوت است. در رئالیسم انسان یک حیوان عاقل انگاشته می‌شود و طبق تلقی روشنگری، انسان موجودی عاقل و خودآگاه است که رفتارهای او نوعاً بر اساس انتخاب‌های عقلانی است؛ اما در رمانتیسم به‌جای عقل به وجود اموشنالemotional  آدمی توجه می‌شود. می‌توان گفت emotional همان چیزی است که قدما به آن انفعالات می‌گفتند یا اصطلاح رایج امروز "عواطف" تلقی می‌شوند.

وی در ادامه برای درک بهتر موضوع به قیاس فهم واقعیت از منظر رمانتیسم و رئالیسم پرداخت و گفت: آنچه در داستان‌های رمانتیسم ظهور می‌کند به‌شدت ذهنی و شخصی است و ما خیلی کم سویه اجتماعی واقعیت عینی را در جهان رمانتیسم می‌بینیم‌، به‌طوری‌که خیلی به واقعیت اجتماعی توجه ندارد. در رئالیسم اما کاملاً واقعیت، سویه اجتماعی پیدا می‌کند و این امر نیز از فهم عقل دوران روشنگری در آثار اندیشمندان نشات می‌گیرد که انسان را اساساً در نسبت با اجتماعیات می‌فهمد. ازاین‌رو در تصویری که رئالیسم ارائه می‌دهد، واقعیت سویه اجتماعی پیدا می‌کند.

این پژوهشگر حوزه فلسفه و هنر با اشاره به مکتب هنری انقلاب اسلامی، خاطرنشان کرد: در مکتب هنری انقلاب اسلامی درک خاصی از انسان، واقعیت، خیال، ادراک و جهان وجود دارد که متمایز و متفاوت است ازآنچه در مکتب‌های هنری و ادبی مرسوم جهان وجود دارد.

زرشناس در ادامه با ذکر دو مثال درباره فهم ویژه هنر انقلاب از واقعیت و خیال، عنوان کرد: اساس درک هنر انقلاب از واقعیت با درک رئالیسم متفاوت است. هنر انقلاب واقعیت را فقط در سویه اجتماعی نمی‌بیند؛ بلکه واقعیت در هنر انقلاب از فهمی که اندیشه اسلامی از واقعیت دارد برمی‌خیزد. در هنر انقلاب واقعیت سویه‌های دیگری دارد که آن در آثار نقاشان هنر انقلاب اسلامی می‌توان دید که چطور سویه عینی و غیر عینی واقعیت باهم گره می‌خورد. در این نوع آثار هنری سویه لاهوتی و ناسوتی باهم گره می‌خورند و ازاین‌رو هنر انقلاب اسلامی واقعیت را صرفاً ناسوتی نمی‌داند.

وی گفت: مؤلفه خیال در هنر انقلاب اسلامی خیلی برجسته است. فهم ویژه‌ای که تفکر اسلامی از خیال ارائه می‌دهد کاملاً منحصربه‌فرد است؛ چراکه خیال را به سطح تخیل تقلیل نمی‌دهد و آن را یک شان صرف ادراکی در حیات آدمی نمی‌داند؛ بلکه قائل به این است که هستی ذو مراتب است و در مرتبه بین جبروت و ناسوت یک‌مرتبه وسیع و وسطی وجود دارد. معتقد است خیال فراتر از مرزهایی است که در ذهن آدمی یا فانتازیا وجود دارد.

 

در بخش دیگر این نشست دکتر کامران شریفی مدیر گروه عکاسی دانشگاه سوره درباره اسطوره‌های عکس‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس اظهار کرد: امروزه عکس‌ها بخشی از خاطرات جمعی مردم هستند که هنرمندان دیگر آثار دیگری را بر اساس آن‌ها خلق کرده‌اند.

وی «اسطوره» را یک الگوی تکرارشونده روایت دار تعریف کرد و درباره واژه "اسطوره عکس"، توضیح داد: "اسطوره عکس" ابداع من است، اسطوره عکس به عکسی گفته می‌شود که بیش متن‌های زیادی داشته باشد و متن‌های زیادی آن را به‌عنوان الگو خود قرار دهند. از طرفی اسطوره عکس الزاماً از یک آدم مهم و واقعه خاصی عکاسی نشده است و نیاز نیست موضوع عکس اسطوره‌ای باشد بلکه ویژگی‌های درون عکس باعث می‌شود "اسطوره عکس" شکل گیرد.

شریفی بابیان اینکه اسطوره عکس‌ها می‌توانند آرمان‌های یک جامعه را شکل دهند، ادامه داد: جامعه‌ای که بتواند اسطوره عکس داشته باشد می‌تواند این امر را به‌عنوان صادرکننده یک فرهنگ به دیگران عرضه و برای خود اقتدار فرهنگی ایجاد کند. این امر به یک حافظه‌ای تبدیل می‌شود که در طول تاریخ برای مردم خود ماندگار است.

مدیر گروه عکاسی دانشگاه سوره عنوان کرد: یکی از نکات اسطوره عکس‌ها این است که ما دیگر به زیرنویس عکس‌ها توجه نمی‌کنیم چراکه این عکس روح سلحشوری با خود دارد.

وی در پایان سخنان خود بابیان اینکه عکس می‌تواند یک فرد معمولی را به یک فردی مشهور تبدیل کند، درباره مدل‌های تکثیر یک عکس خاطرنشان کرد: عکس را می‌توان با تکثیر عین به‌عین و یا اقتباس کردن از آن تصویر برای خلق اثری دیگر، موردتوجه قرارداد. دلایل تکثیر عکس‌ها هم عمدتاً بر مؤلفه‌هایی همچون پروپاگاندایی، مناسبتی، انتقادی، آیینی، پیرامتنی و گفتمانی بازمی‌گردد.

گفتنی است مجموعه برنامه‌های پژوهشی هفته هنر انقلاب اسلامی از 26  تا 29 فروردین به‌صورت حضوری و برخط از ساعت 10 تا 12 در سالن کنفرانس طبقه سوم دانشگاه سوره برگزار می‌شود.