به گزارش  روابط عمومی دانشگاه سوره، به نقل از معاونت پژوهشی دانشگاه_ نخستین نشست از سلسله وبینارهای هنر قاجار با عنوان «ظرفیت‌های مطالعاتی کمتر دیده شده هنر قاجار» به همت گروه نقاشی دانشکده هنر دانشگاه سوره و همکاری معاونت پژوهشی،  باحضور کیانوش معتقدی پژوهشگر هنرهای ایرانی_ اسلامی و دکتر محمد معین‌الدینی مدیر گروه رشته نقاشی دانشکده هنر، چهارشنبه 8 اردیبهشت‌ماه 1400 ساعت 18 الی 20 به صورت مجازی در دانشگاه سوره برگزار شد.

در ابتدای نشست، محمد معین‌الدینی ضمن عرض خوش‌آمدگویی به حاضران در جلسه به طرح موضوع و بیان مقدمه‌ای از این بحث پرداخت و گفت: ما همیشه به اسناد و پیش‌نوشته ها از گذشته توجه می‌کنیم، امّا سؤال مهم این است که در حال حاضر به چه مؤلفه هایی در هنر قاجار باید اهمیت لازم داده شود؟ سپس با طرح این پرسش ادامه سخنرانی را به کیانوش معتقدی محوّل کرد.

کیانوش معتقدی در آغاز سخن خود موضوع هنر قاجار را از موضوعات مهم مطالعاتی دانست که در دو دهه اخیر بیشتر به آن توجه شده است و افزود: شاید هنر قاجار برخلاف رویدادهای تلخ دوران خود، چیزی متفاوت از آن باشد و حتی دستاوردهایی در داخل و خارج داشته است که در جلسات بعد به سراغ بررسی منابع دیگری خواهیم رفت.

معتقدی اظهار کرد: به جهت نزدیکی دوره قاجار با دوره حاضر، آثار زیادی از آن عصر به جا مانده و حفظ شده که موقعیت بررسی و مطالعه دقیق‌تر را برای ما فراهم آورده است.

وی مطالعه‌ی هنر قاجار را به دو دوره‌ی قاجار اوّل و قاجار دوّم تقسیم کرد و گفت: دوره‌ی اوّل مربوط به حکومت فتحعلی‌شاه و محمّدشاه است و دوره‌ی دوّم مربوط به ورود ناصرالدین‌شاه قاجار و دوره ناصری می‌شود.

معتقدی اذعان کرد: به دلیل شرایطی که در دوران حکومت آقامحمّدخان قاجار وجود داشت و جاه‌طلبی او و وقوع جنگ ها عملاً  فرصت حکومت‌داری به شیوه مناسب وجود نداشت و همچنین هنر هم در این دوران مجالی برای بروز و ارتقاء نداشت. امّا در دوره پادشاهی فتحعلی‌شاه نقش برجسته‌های ساسانی مورد توجه واقع شد و او همچنین حامی تفکر شیعه بود و به ساخت اماکن مذهبی مربوط به دوره ساسانی پرداخت. در این مرحله بود که زاویه دید و خوانش هنر سمت و سویی دیگر یافت.

وی اضافه کرد: ورود تم باستانی به عرصه هنر ایران را از طراحی و ساخت تخت مرمر، تخت شاهی طاووس و نادری درمی‌یابیم که در سال 1216 اتفاق تازه‌ای در قاجار رقم زد. بر روی این تخت‌ها، نقوشی از طرح حیوانات و عناصر تزئینی وجود داشت که نشان‌دهنده نظام جدید در هنر ایرانی است. در این زمان است که نقش ‌برجسته و مجسمه‌سازی آغاز می‌شود.

سپس معین‌الدینی خاطر نشان کرد: به گفته‌ی برخی کارشناسان، اصالت ویژه‌ای در هنر قاجار وجود ندارد و عامه‌پسند بودن هنر قاجار باعث شد هنرهایی که در دربارهای دیگر وجود داشت، تفاوت‌هایی مدنظر قرار گیرد.

در ادامه ی جلسه نیز،کیانوش معتقدی در این باره گفت: در دوره قاجار، هنر بنابر حامی و کارکرد خود مسبب ظهور و بروز ژانر هنر عامیانه در میان هنر سلطنتی شد. هنر قاجار نگاهی به تاریخ و فرهنگ دارد که به پیشرفت هنر کمک می‌کند. همچنین فتحعلی‌شاه به اهمیت تصویر پی می‌برد و نگاهی به سنت دارد امّا در آن باقی نمی‌ماند.

وی افزود: فرنگی سازی یا گرایش به غرب در هنر قاجار متفاوت با هنر صفوی است. در اینجا نکته مهم آن است که دوره محمدشاه همانند کلیدی است برای رهنمون شدن به دنیای هنر ناصری. این دگرگونی را در تغییرات پوشش و لباس، تاج پادشاه و تخت او می‌توان یافت.

معتقدی، جایگزینی صندلی به جای تخت پادشاهی را از نشانه‌های تغییر در ساختار و نظام دربار قاجار دانست و گفت: در هر صورت هنر و هنرمند کار خود را به خوبی انجام می‌دهد و این مسیر اگر چه کند امّا شکوهمند است.

او همچنین به ذوق و استعداد هنری ناصرالدین‌شاه اشاره داشت و بیان کرد: ناصرالدین‌شاه در تبریز استاد نقاشی ایتالیایی داشته است و همین امر باعث افزایش مهارت و شوق هنری و در نهایت تحول در دوره قاجار است.

معتقدی تکنیک حجاری و میناکاری در هنر قاجار را یادآور شد و افزود: این تکنیک‌ها به نظام هنر ایرانی وارد شد و آن را غنی‌تر کرد. وی به کتاب خاطرات‌ ناصرالدین‌شاه اشاره نمود و از علاقه او به هنر و ایجاد تحول در هنر قاجار صحبت کرد.

وی به ارائه توضیحاتی از هنر عامه‌پسند پرداخت و گفت: هنر عامه‌پسندی که مذهب به آن اضافه شود، همان هنر سلطنتی است و در واقع شمایل مذهبی در دیوارنگاره ها هم دخیل می‌شود و اسطوره‌های ایرانی در طراحی آن مبادرت ورزیده‌اند.

معتقدی همچنین درمورد میرعمادبه عنوان مهم ترین مرجع نستعلیق ایران اشاره کرده وافزود: فتحعلی شاه از همان آغاز به خوشنویسان سفارش کپی کردن خط های میر عماد را می دهد.

وی با بیان اینکه هنر قاجار این شانس را به ما داد تا برای اولین بار سبک شناسی کنیم، اضافه کرد: نقاشی دیواری یا شمایل نگاری مذهبی در دوره قاجار شکل می گیرد و این ژانر هنری به قدری قوی می شود که  در پایان این دوره جای همه هنر ها را می گیرد.

در ادامه معتقدی در مورد مجسمه سازی در دوره قاجار توضیح داد و عنوان کرد: مجسمه سازی به گفتمان تازه ای در هنر قاجار تبدیل شد. ایجاد نقش برجسته و اولین سنگ قبر برجسته شروعی است برای مواجه شدن با حجم. و ساخت اولین مجسمه سوار بر اسب ناصر الدین شاه جریانی جدید در ایران است.

وی اذعان کرد: بدون شک ورود عکس، تاریخ هنر تصویری را به 2 قسمتِ هنر نقاشی ایران، قبل و بعد از عکاسی تقسیم و در واقع نظام تصویر را تحت الشعاع قرار می دهد و به قدری مهم و معتبر می شود که تمامی هنر های ایرانی از جمله کاشی کاری و نقاشی و ... مجبور می شوند با عکس جلو روند و آنچه عکاسی را بیش از همه تحت تاثیر قرار می دهد، نقاشی ایرانی است.

معتقدی ادامه داد: به ظرفیت نقاشی ایرانی در دوره قاجار آنطور که باید پرداخته نشده و ما در نهایت با دو اسم کمال الملک و صنیع الملک مواجه و آشنا هستیم در صورتی که نقاشان بزرگ دیگری بین این دو فرد وارد این عرصه شده بودند که ظرفیت های زیادی را وارد نقاشی کردند که اگر بیشتر از کمال الملک نباشد کمتر نیست.

وی در پایان خاطر نشان کرد: کسانی که هنر اصلی قاجار را دنبال می‌کردند، به دنبال هنر غرب رفتند وآن آرمانگرایی که در دوران فتحعلی شاه بود را در دوران ناصرالدین شاه نمی بینیم.

در انتهای جلسه نیز به سوالات علاقه‌مندان پاسخ داده شد.