اصول دين اسلام عبارت است از توحيد ، نبوت و معاد . توحيد يعني
اعتقاد به اين كه خدايي وجود دارد و آن خدا يكتاست و شريكي نداشته و دومي
بردار نيست . نبوت يعني اعتقاد به اين كه آمدن پيامبران از جانب خدا ضروري
است و خدا پيامبران زيادي را در گذشته ارسال كرده است و آخرين پيامبر خدا
حضرت محمد (ص) است وبعد از او پيامبري نخواهد آمد .و معاد يعني اعتقاد به
اين كه خداوند متعال عالم ديگري آفريده ااست كه مردگان در آن عالم زنده مي
شوند و به جزاي نيك وبد اعمال خود مي رسند .ــ البته هر كدام از سه اصل
متعلقات زيادي نيز دارند كه شمارش آنها در اين نامه ممكن نيست ونيازمند
كتابي مفصل است ـــ افزون بر اين سه اصل دو اصل ديگر نيز وجود دارند كه
آنها را اصول مذهب شيعه دوازده امامي مي گويند و آن دو عبارتند از : عدل و
امامت . عدال يعني اعتقاد به اين كه كار خدا بر اساس عدل است و ظلم از خدا
سر نمي زند و امامت يعني اعتقاد به اين كه علي (ع) خليفه و جانشين بلافصل
پيامبر اسلام است و يازده نفر از نسل او نيز به ترتيب جانشينان پيامبر
اسلامند و آخرين آنها مهديست كه زنده و در پرده غيبت است و روزي ظهور خواهد
نمود .از اصول دين و اصول مذهب در كتب كلامي (عقائد) بحث مي شود.
فروع
دين عبارتند از احكام فقهي مثل واجبات ، محرمات ، مستحبات و مكروحات و حلال
و حرام و نجاسات و مطهرات و...كه در رساله هاي عمليه مراجع تقليد ذكر مي
شوند مثل وجوب نماز ، روزه ، حج ، جهاد ، امربه معروف ونهي از منكر، حجاب
ومثل حرمت غيبت و دروغ و ...كه تعداد آنها زياد بوده در اين نامه قابل
شمارش نيست .براي اطلاع بيشتر مي توانيد به رساله مراجع تقليد مراجعه
فرماييد .
براي اينكه كسي بتواند عقائد اسلامي را براي شخص غير مسلمان
تشريح كند اولا بايد داراي اطلاعات كافي از اسلام باشد و مسلط به علم
عقائد باشد ؛ واگر كسي چنيين تسلطي برعقائد اسلامي داشته باشد به احتمال
زياد راه تشريح مسائل براي يك غير مسلمان را هم بلد خواهد بود ؛ امّا اگر
كسي چنين تسلطي بر عقائد اسلامي ندارد بايد آن غير مسلمان را با كسي كه به
عقائد اسلامي مسلط است آشنا كند يا كتب مناسبي را در اختيار او قرار دهد تا
از اين طريق با اسلام آشنا شود .براي آشنايي با عقائد اسلامي مي توانيد به
كتب زير كه به زبان ساده نوشته شده اند مراجعه فرماييد:
- اصول عقايد، استاد محسن قرائتي
- آفريدگار جهان، آيتالله مكارم شيرازى
- خدا را چگونه بشناسيم، آيتالله مكارم شيرازى
- راه شناخت خدا، محمدي ري شهري
- راه خداشناسي، استاد جعفر سبحاني
- خدا در قرآن، شهيد بهشتي
- توحيد، شهيد دستغيب شيرازي
- مجموعه كتابهاي پرسشها وپاسخهاي دانشجويي
از
طرف ديگر شخص بايد نسبت به عقايد طرف مقابل و اشكالات اساسي آن نيز مسلط
باشد. همچنين شخص بايد بتواند پاسخگوي سوالات وشبهات طرف مقابل نيز باشد.
از اين رو بهتر است با اهل اطلاع رابطه پيوسته داشته و كمك بگيرد.
تذکر:مطالب ازسایت پرسش دانشجویی
نکته مهم:صول عقاید راانسان باید ازطریق تحقیق وجستجو وبااستدلال بپزیرد وبه اصطلاح علمی تحقیقی است نه تقلیدی اما فروع دین رایا انسان بایدبامراجعه به قران وروایات واجماع وعقل وبکارگیری اصول فقه بدست اورد که درواقع یک کار تخصصی وکارشناسانه است ویااگر متخصص وکارشناس این فن نیست که اصطلاحا به ان فقیه میگویندباید به متخصص وفقیه مراجعه کرده و
ااحکام وحلال وحرام مسایل زندگی خود رابپرسد که اصطلاحا به این کار تقلید میگویند .
۱. انگیزه عقلی: که از آن به عنوان «تمایلات عالى» یا «غریزه جلب منفعت و دفع ضرر» یاد مى شود. منظور غریزه ای است که انسان به خاطر آن، خود را موظف مى بیند که نسبت به هر موضوعى که با سرنوشت او (از نظر سود و زیان) رابطه اى دارد برخوردى جدى کند.
۲. انگیزه عاطفی: این یک واقعیت است که هرکس به دیگرى خدمتى کند یا نعمتى بخشد عواطف او را متوجه خود مى سازد، و به صاحب خدمت و نعمت علاقه مند مى شود، میل دارد او را کاملاً بشناسد و از او تشکر کند، و هر قدر این نعمت مهم تر و فراگیرتر باشد تحریک عواطف به سوى «منعم» و «شناخت او» بیشتر است.
۳. انگیزه فطرى: منظور از فطرت همان احساسات درونى و درکى است که هیچ گونه نیازى به استدلال عقلى ندارد.
کشش به سوى مذهب مخصوصاً شناخت خدا نیز یکى از این احساسات ذاتى و درونى است، بلکه از نیرومندترین انگیزه ها در اعماق سرشت و جان همه انسانها است.
به همین دلیل هیچ قوم و ملتى را نه در امروز و نه در گذشته تاریخ مشاهده نمى کنیم که نوعى از عقائد مذهبى بر فکر و روح آنها حکم فرما نباشد، و این نشانه اصالت این احساس عمیق است.
1. انگیزه عقلى
انسان عاشق کمال است، و این یک عشق جاودانى در همه انسان ها محسوب مى شود؛ منتها هرکس کمال خود را در چیزى مى بیند، و به دنبال آن مى رود و گروهى نیز به جاى آب به دنبال سراب و ارزش هاى موهوم و کمالات پندارى مى روند و آن را واقعیت خیال مى کنند.
گاهى از این اصل به عنوان عنوان «تمایلات عالى» یا «غریزه جلب منفعت و دفع ضرر» یاد مى شود که انسان به خاطر این غریزه خود را موظف مى بیند که نسبت به هر موضوعى که با سرنوشت او (از نظر سود و زیان) رابطه اى دارد برخوردى جدى کند.
این عشق به کمال و تمایل به منافع معنوى و مادى و دفع هرگونه ضرر و زیان، انسان را وادار مى کند که در موارد احتمال نیز به تحقیق پردازد، هر قدر این احتمال قوى تر، و آن سود و زیان عظیم تر باشد این تحقیق و جست وجو را لازم تر مى شمرد.
محال است کسى احتمال دهد مطلبى در سرنوشت او تأثیر مهمى دارد و خود را موظف به تحقیق پیرامون آن نداند.
مسئله ایمان به خدا و جست وجوى از مذهب مسلماً در زمره این مسائل است؛ چرا که در محتواى مذهب سخن از مسائل سرنوشت به میان مى آید، سخن از مسائلى که خیر و شر انسان با آن رابطه تنگاتنگ دارد.
بعضى براى روشن ساختن این مطلب مثالى ذکر مى کنند، مى گویند فرض کنید کسى را بر سر یک دوراهى ببینیم که مى گوید ماندن در این جا قطعاً خطرناک است و انتخاب این راه (اشاره به یکى از آن دو) نیز مسلماً خطرناک و راه دیگر راه نجات است، و سپس قرائن و شواهدى براى هر یک مطرح مى کند. بدون شک هر راهگذرى خود را موظف به تحقیق مى بیند و بى اعتناى به آن را مخالف حکم عقل می داند.
اصل عقلى معروف دفع ضرر محتمل شاخه اى از انگیزه عقلى است. قرآن خطاب به پیامبر(ص) مى فرماید: «بگو: به من خبر دهید اگر این قرآن از سوى خداوند باشد و شما به آن کافر شوید، چه کسى گمراه تر خواهد بود از کسى که در مخالفت شدیدى قرار دارد»؟[1]
البته این گفتار در مورد کسانى است که هیچ دلیل منطقى در آنها کارگر نیست. در حقیقت آخرین سخنى است که به اشخاص لجوج و مغرور و متعصب گفته مى شود، و آن این که: اگر شما حقانیت قرآن و توحید و وجود عالم پس از مرگ را صددرصد نپذیرید مسلماً دلیل بر نفى آن نیز ندارید. بنابراین، این احتمال باقی است که دعوت قرآن و مسئله معاد واقعیت داشته باشد، آن گاه فکر کنید چه سرنوشت تاریک و وحشتناکى خواهید داشت، با این گمراهى و مخالفت شدید و موضع گیرى در برابر این مکتب الهى.
این همان سخنى است که ائمه دین(ع) در برابر افراد لجوج در آخرین مرحله مطرح مى کردند، چنان که در حدیثى که در کتاب کافى آمده، مى خوانیم: امام صادق(ع) با «ابن ابى العوجاء» مادى و ملحد عصر خود سخنان بسیارى داشت، آخرین مرحله که او را در مراسم حج ملاقات کرد، بعضى از یاران امام عرض کردند مثل این که ابن ابى العوجاء مسلمان شده؟! امام فرمود: او از این کوردل تر است، هرگز مسلمان نخواهد شد، هنگامى که چشمش به امام صادق(ع) افتاد گفت اى آقا و بزرگ من!
امام فرمود: «تو این جا براى چه آمدهاى»؟!
گفت: «براى این که هم جسم ما عادت کرده، هم سنت محیط اقتضاء مى کند، ضمناً نمونه هایى از کارهاى جنون آمیز مردم، و سرتراشیدن ها، و سنگ انداختن ها را تماشا کنم»!
امام فرمود: «تو هنوز بر سرکشى و گمراهى خود باقى هستى، اى عبد الکریم».[2]
او خواست شروع به سخن کند، امام فرمود: «در حج جاى مجادله نیست» و عباى خود را از دست او کشید، و این جمله را فرمود: «اگر مطلب این باشد که تو مى گویى (و خدا و قیامتى در کار نباشد) که مسلماً چنین نیست، هم ما اهل نجاتیم و هم تو، ولى اگر مطلب این باشد که ما مىگوییم، و حق نیز همین است، ما اهل نجات خواهیم بود و تو هلاک مى شوى».
«ابن ابى العوجاء» رو به همراهانش کرد و گفت: «در درون قلبم دردى احساس کردم، مرا بازگردانید، او را بازگرداندند و بعد از مدت کوتاهی از دنیا رفت».[3]
2. انگیزه عاطفى
ضرب المثلى است معروف که انسان بنده احسان است: (الإِنْسانُ عَبِیْدُ الإِحْسانِ).[4]
همین مطلب با کمى تفاوت در حدیثى از على(ع) نقل شده است: «انسان بنده احسان است».[5] « به وسیله احسان قلب ها به تسخیر انسان درمى آید».[6] و «به هرکس مى خواهى نیکى کن تا امیر او باشى».[7]
ریشه همه این مفاهیم در حدیث پیامبر(ص) است که فرمود: «خداوند دل ها را در تسخیر محبت کسى قرار داده که به او نیکى کند، و بر بغض کسى قرار داده است که به او بدى کند».[8]
خلاصه این یک واقعیت است که هرکس به دیگرى خدمتى کند یا نعمتى بخشد، عواطف او را متوجه خود مى سازد، و به صاحب خدمت و نعمت علاقه مند مى شود، میل دارد او را کاملًا بشناسد و از او تشکر کند، و هر قدر این نعمت مهم تر و فراگیرتر باشد تحریک عواطف به سوى «منعم» و «شناخت او» بیشتر است؛ لذا علماى علم کلام (عقائد) از قدیم ترین ایام مسئله «شکر منعم» را یکى از انگیزه هاى تحقیق پیرامون مذهب، و معرفة اللَّه شمرده اند.[9]
ولى باید توجه داشت «شکر منعم» قبل از آن که یک حکم عقلى باشد یک فرمان عاطفى است.
در حدیثى از امام باقر(ع) مى خوانیم: «شبى رسول خدا(ص) نزد عائشه بود، او سؤال کرد چرا خود را (براى عبادت) این همه به زحمت مى افکنى؟ در حالى که خداوند گناهان گذشته و آینده تو را بخشیده است. فرمود: آیا من نباید بنده شکرگزار او باشم»؟![10]
3. انگیزه فطرى
هنگامى که سخن از فطرت مى گوییم منظور همان احساسات درونى و درکى است که هیچ گونه نیازى به استدلال عقلى ندارد. هنگامى که یک منظره بسیار زیباى طبیعى، یا یک گل بسیار خوشرنگ و خوشبو را مى بینیم جاذبه نیرومندى از درون خود نسبت به آن احساس مى کنیم که نام آن را تمایل و عشق به زیبایى مى نهیم، و هیچ گونه نیازى به استدلال در این جا نمى بینیم.
آرى عشق به زیبایى یکى از تمایلات عالیه روح انسانى است. کشش به سوى مذهب مخصوصاً شناخت خدا نیز یکى از این احساسات ذاتى و درونى است، بلکه از نیرومندترین انگیزه ها در اعماق سرشت و جان همه انسان ها است؛ به همین دلیل هیچ قوم و ملتى را نه در امروز و نه در گذشته تاریخ مشاهده نمى کنیم که نوعى از عقائد مذهبى بر فکر و روح آنها حکم فرما نباشد، و این نشانه اصالت این احساس عمیق است.
قرآن کریم به هنگام ذکر داستان قیام انبیای بزرگ در موارد زیادى روى این نکته تکیه کرده که رسالت اصلى انبیاء زدودن آثار شرک و بت پرستى بوده (نه اثبات وجود خدا، چرا که این موضوع در اعماق سرشت هرکس نهفته شده است).
به تعبیر دیگر: آنها به دنبال این نبودند که «نهال خداپرستى» را در دل هاى مردم غرس کنند، بلکه به دنبال این بودند که نهال موجود را آبیارى کرده، و خارها و علف های هرز مزاحم را که گاهى این نهال را به کلى پژمرده و خشک مى کند از ریشه برکنند.
جمله «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ»، یا «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ» (جز خدا را نپرستید) که به صورت نفى بت ها، و نه اثبات وجود خدا، مطرح شده، در گفتار بسیارى از انبیا در قرآن مجید آمده، از جمله در دعوت پیغمبر اسلام(ص)؛[11] در دعوت نوح؛[12] در دعوت یوسف؛ [13] در دعوت هود؛[14] مطرح شده است.
از این گذشته، ما در درون جان خود احساسات اصیل فطرى دیگرى نیز داریم، از جمله جذبه فوق العاده اى است که نسبت به علم و دانش و آگاهى هرچه بیشتر در خود مى بینیم.
آیا ممکن است ما این نظام عجیب را در این جهان پهناور مشاهده کنیم و علاقه نداشته باشیم سرچشمه این نظام را بشناسیم؟
آیا ممکن است دانشمندى بیست سال براى شناخت زندگى مورچگان زحمت کشد، و دانشمند دیگرى ده ها سال براى شناخت بعضى از پرندگان یا درختان یا ماهیان دریاها تلاش کند، بى آن که انگیزه اى جز عشق به علم در درون جان او باشد؟
آیا ممکن است آنها نخواهند سرچشمه اصلى این دریاى بى کرانى که از ازل تا ابد را فرا گرفته بشناسند؟!
آرى اینها انگیزه هایى است که ما را به سوى «معرفة اللَّه» دعوت مى کند، عقل ما را به این راه مى خواند، عواطف ما را به این سو جذب مى کند، و فطرت ما را به این سمت مى راند.[15]
[15]. ر. ک: مکارم شیرازى، ناصر، یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص 21 - 27، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1386ش.
سوال وپرسش از سایت اسلام کویسد
نظر خود را بنویسید