به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره_ پنجمین نشست تخصصی از همایش «ایمان در آینه فرهنگ، هنر و معماری» به مناسبت گرامیداشت دومین سالگرد شهادت سردار سلیمانی با محوریت «تجلی ایمان به‌مثابه صورت زندگی از منظر بازی‌های زبانی ویتگنشتاین و نگاهی به دو فیلم سینمایی پرواز در شب و خیلی دور، خیلی نزدیک» به کوشش معاونت پژوهشی دانشگاه سوره و با همکاری دانشکده هنر، دانشکده فرهنگ و ارتباطات و دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، با ارائه و سخنرانی دکتر رامتین شهبازی مدیر گروه سینما و عضو هیأت‌علمی دانشگاه سوره؛ روز شنبه مورخ ۱۸ دی‌ماه ۱۴۰۰ ساعت ۱۵:۰۰ الی ۱۵:۵۰ در سامانه آموزش مجازی دانشگاه سوره برگزار شد.

در ابتدای جلسه، رامتین شهبازی ضمن عرض خوش‌آمد به استادان و دانشجویان حاضر در جلسه، به ارائه مقدمه‌ای در باب موضوع پرداخت و مقوله‌ی ایمان را از منظر اسلام بررسی کرد. وی در این باره گفت: ایمان به معنای خاص خود، در باب‌های مختلفی از فقه مانند اجتهاد، تقلید، طهارت، نماز، زکات، خمس، روزه، اعتکاف، حج، نذر و شهادت به کار رفته و شرط صحت و قبولی تمام عبادت‌ها دانسته شده است. بسیاری از فقیهان نیز تصریح به‌شرط ایمان کردند.

شهبازی عنوان کرد: شیخ مفید از علمای امامیه ایمان را تصدیق قلبی، اقرار زبانی و عمل به طاعت دانسته است. شافعی از عالمان اهل سنت نیز همین نظر را دارد. برخی از امامیه مانند سیدمرتضی، شیخ طوسی، ابن میثم بحرانی و عبدالرزاق لاهیجی نیز معتقدند که ایمان عمل قلبی و کار دل است و بر این اساس ایمان همان اطمینان قلبی به خدا، پیامبر و وحی است. وی افزود: مؤمن کسی است که با قلب خود معتقد باشد و اقرار زبانی ضرورتی ندارد.

رامتین شهبازی با اشاره به مسئله مورد بحث گفت: امروز مسئله این است که ایمان را از منظر دیگری چگونه می‌توان دید. به این منظور که هنگامی‌که وارد حوزه فلسفه غرب می‌شویم، از ایمان و تجلی ایمان چگونه می‌توانیم استفاده کنیم و آن را در قالب‌های زبانی قرار دهیم. اعتقاد ویتگنشتاین بر این است که هر چیزی که خارج از حوزه‌های زبانی شود، نیازی نیست وارد حیطه زبان شود. هر چیزی که در ذهن و قلب ماست امکان بروز زبانی آن بسیار کم است. ضمناً این موضوع نیز اهمیت دارد که خود را از چشم دیگری ببینیم.

شهبازی به توضیح و تشریح دو دوره فکری ویتگنشتاین پرداخت و گفت: دوره نخست ویتگنشتاین متقدم و دوره دوم ویتگنشتاین متأخر است. ویتگنشتاین متقدم ویتگنشتاینی است که بسیار زیاد به نظریه زبان_تصویر اعتقاد دارد و می‌گوید هر آن چیزی که در واقعیت وجود دارد قابل تصویر کردن است و هر چیزی که بتوانیم عین آن را تصویر کنیم و آن را به زبان تصویر تبدیل کنیم، می‌توانیم راجع به آن پدیده سخن بگوییم. پس هرچه خارج از این جهان واقع هست، کنار گذاشته می‌شود و حتی چیزی که خارج از دید ماست قابل بیان شدن نیست. بنابراین، در آن دوره اصلاً راجع به ایمان و خداوند صحبت نمی‌کند. زیرا معتقد است که ما آن‌ها را نمی‌توانیم ببینیم. به همین علت امکان بروز و ظهور در زبان ما را ندارند.

رامتین شهبازی در خصوص ویتگنشتاین متأخر گفت: ویتگنشتاین متأخر معتقد است که ما لزوماً نیازی نداریم که همه چیز را با عقل اثبات کنیم. چراکه ویتگنشتاین در دوره دوم فکری خود، وارد کارکردهای زبان می‌شود. در پژوهش‌های فلسفی راجع به این‌که زبان واقعیت را منعکس کند صحبت نمی‌کند. همچنین راجع به کارکردهای زبانی صحبت می‌کند که ما را به‌صورت و شکل زندگی می‌رساند. در شکل‌های زندگی ما از صورت‌های زبانی مختلفی استفاده می‌کنیم و قرار نیست این‌ها تداخلی با یکدیگر داشته باشند. اگر ایمان کنار گذاشته شود دال بر این نیست که ایمان وجود ندارد، بلکه ایمان شکلی از زندگی‌ست که شخص یک باوری را در شکل زندگی وارد می‌کند.

رامتین شهبازی در مورد تجربه دینی خاطرنشان کرد: به نظر ویتگنشتاین تجربه‌ای که از طریق دین برای آدمی حاصل می‌شود، بیان ناپذیر است. به اعتقاد او امری بیان ناپذیر وجود دارد که خود را نشان می‌دهد. این مسئله اسرارآمیز بوده و علم کلام از پاسخ دادن به این مسئله عاجز و ناتوان است. ویتگنشتاین دو نمونه از تجربه‌ای که باورهای دینی بر آن مبتنی هستند را عرضه می‌کند که آن حیرت در برابر وجود عالم و احساس امنیت در برابر هر آنچه رخ می‌دهد است.

شهبازی یادآور شد: ویتگنشتاین در دوره دوم فکری خود می‌گوید: این فرم و صورت زندگی ممکن است قابل بیان کردن نباشد ولی قابل نشان دادن هست. در این مورد است که سینما می‌تواند از این نظر بهره بگیرد و می‌توان گفت که سینمای دهه 60 به دلیل هم‌نشینی با مقوله سینمای دفاع مقدس که در بسیاری از فیلم‌ها آن را دیدیم و نمونه‌ی آن، فیلم سینمایی پرواز در شب ساخته آقای رسول ملاقلی‌پور و فیلم دیده‌بان و فیلم مهاجر ساخته آقای ابراهیم حاتمی‌کیا است. عناصری که به نشان دادن این شکل زندگی می‌رسند.

رامتین شهبازی در تکمیل اظهارات ویتگنشتاین گفت: این موارد در حوزه زبان پدیدار می‌شود و ما می‌توانیم راجع به آن صحبت کنیم. چراکه شاخه‌ها و ناخودآگاه زبان، ما را به این سمت می‌برد که راجع به آن‌ها سخن بگوییم. این همان مقوله تخیل است. این شکل‌های زبانی شاید عقل گریز باشند اما قابل بیان هستند. در اینجا سعی می‌شود به کمک برخی از عناصر زبانی که در ذهن خود داریم، آن را بیان کنیم.

شهبازی درباره مقوله تجلی عنوان کرد: مقوله تجلی، در حوزه سینما و فیلم‌نامه‌نویسی معنا و جایگاه دارد. مسئله اینجاست که به جهت آنکه بدانیم کارکردهای زبانی چیست؛ باید آن شکل زندگی را بشناسیم. حوزه ایمان در قالب انجام عمل نیز خودش را نشان می‌دهد. در این زمینه عمل فراتر از زبان قرار می‌گیرد. این همان فرم ناب ایمان است که ویتگنشتاین در مورد آن صحبت می‌کند. وی افزود: ایمان از منظر ویتگنشتاین یک بازی زبانی است که یک شکل زندگی را ایجاد می‌کند و در این شکل زندگی ما بیشتر از اینکه با زبان سر و کار داشته باشیم با شکل عمل و نمایش دادن اعمال سر و کار داریم.

رامتین شهبازی با تمرکز بر فیلم سینمایی خیلی دور، خیلی نزدیک ساخته رضا میرکریمی گفت: در این فیلم ما با الگوی سفر قهرمان مواجه هستیم. تغییری که در صورت زندگی حاصل می‌شود، ایمان به آن صورت از زندگی دست پیدا می‌کند. صورتی از زندگی به‌صورت دیگری از زندگی تغییر ماهیت می‌دهد. وی اضافه کرد: بخشی از آن می‌تواند ناخودآگاه باشد و بخش دیگر که خودآگاه است انتخاب می‌کنیم که صورت زندگی را عوض کنیم. در این حالت طبیعتاً وارد قاعده بازی دیگری می‌شویم. وقتی قاعده ‌بازی دیگری را انتخاب می‌کنیم، طبیعتاً رفتار نیز عوض می‌شود.

شهبازی در پایان سخنان خود اذعان کرد: خداوند متجلی می‌شود و هنرمند این تجلی را تبدیل به دستاورد هنری می‌کند.

در انتهای جلسه نیز، به‌تمامی سؤالات علاقه‌مندان در این حوزه پاسخ داده شد.