به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره_ نخستین پنل سمپوزیوم «آموزش مجازی تئاتر؛ ظرفیت‌ها و چالش‌ها» به کوشش دانشکده هنر دانشگاه سوره و با همکاری انجمن علمی هنرهای نمایشی ایران، با ارائه و سخنرانی دکتر اکرم قاسم‌پور عضو هیأت علمی دانشگاه سوره و دکتر سیمین امیریان عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و حضور دکتر رحمت امینی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در جایگاه مدیر جلسه؛ روز سه‌شنبه مورخ 7 دی‌ماه 1400 ساعت 16:00 الی 18:00 در سامانه آموزش مجازی دانشگاه سوره برگزار شد.

در ابتدای جلسه، رحمت امینی ضمن ارائه مقدمه‌ای در باب موضوع، به طرح بحث پرداخت و گفت: یکی از چالش‌های انکارناپذیر در حوزه آموزش و به ویژه در حوزه هنرهای نمایشی؛ آموزش مجازی بوده است. در عین حال که به ویژه برای رشته‌های هنری محدودیت ایجاد کرده، ظرفیت‌هایی را نیز به وجود آورده است. علاوه بر آن، عدم رویارویی و مواجهه مستقیم دانشجویان با استادان به طور کامل مشهود بوده و این به نوعی چالش اساسی است.

سپس، اکرم قاسم‌پور سخنان خود را با تمرکز بر سه محور آغاز کرد و گفت: محور نخست برنامه‌ریزی و تاریخچه تحولات دانشگاهی است. مسئله دیگر، مسئله تحولات آموزشی اجتناب‌ناپذیر بوده و مسئله‌ی بعد تئاتر است که ما به ‌صورت مبنایی راجع به آن صحبت می‌کنیم. یعنی زمانی که در مورد تئاتر صحبت می‌کنیم، طبیعتاً به مؤلفه‌های آموزش و موضوع آموزش نیز باید توجه کنیم. وی افزود: ما در تاریخچه حرکت دانشگاه‌ها می‌بینیم که دانشگاه‌ها اساساً یک نگاه آموزش‌محور و خودهدف داشتند و این نگاه خودهدف و مبتنی بر آموزش صرف، به نظر می‌آمد که فقط یک رسالت آموزشی را دنبال می‌کرده و این سیستم یک سیستم کلاسیک، خطی یا سیستم بسته تعریف می‌شود. سیستمی که فقط قصد داشته یک آموزشی را ارائه کند و بی‌توجه به تعاملات بیرونی و اجتماعی است.

اکرم قاسم‌پور خاطر نشان کرد: در قرن هجدهم در می‌یابیم که چطور در ارتباطات دانشگاهی، موضوع آموزش و پژوهش مطرح می‌شود. زمانی که این موضوع مطرح می‌شود، این مسئله بیان می‌شود که پژوهش به چه قصدی صورت می‌گیرد. بنابراین دانشگاه خود به خود تعاملات و تغییرات اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهد. به این معنی که دیگر با مفهوم یک سیستم بسته به خودش نگاه نمی‌کند، بلکه آموزش در خدمت ارائه مهارت‌ها، نیازها و متریالی قرار می‌گیرد که باید تأثیری بر اجتماع داشته باشد.

وی اضافه کرد: ما در سیر برنامه‌های دانشگاهی می‌بینیم که در مواجهه با مشکلات مختلف و تغییر مسائل بنیادی دانشگاه چگونه می‌تواند متریال خودش را در اختیار نیازهای جامعه قرار دهد. بنابراین نقش متفاوتی پیدا می‌کند و این موضوع برای ما قابل اهمیت است. همچنین، بدون توجه به این ماجرا نمی‌توانیم چالش‌ها و ظرفیت‌ها را بررسی کنیم.

قاسم‌پور ضمن اشاره به مسئله آموزش عنوان کرد: ما می‌بینیم که در رشد تئوری‌های آموزشی و نظریاتی که در این مورد وجود دارد، به گونه‌ای این تئوری‌ها مدام خودشان را به یک آموزش پویا نزدیک می‌کنند و مرکز ثقل آموزش از فقط یک یادگیرنده به تعامل یک یاددهنده و یادگیرنده‌ تبدیل می‌شود.

اکرم قاسم‌پور در این باره گفت: در حال حاضر ما با حجم زیادی از داده‌ها و اطلاعات گسترده روبه‌رو هستیم. در تعاملات آموزشی، شخصی که به عنوان معلم در فضای آموزشی فعالیت می‌کند، یک مفهوم سلطه بر اطلاعات را در کلاس خود ندارد. یعنی این اطلاعات به حدی در حال تغییر و افزایش است که می‌تواند در اختیار همه افراد باشد و محور اصلی آموزش یعنی معلم تبدیل به کسی می‌شود که اطلاعات را در یک مشارکت جمعی و تعامل گروهی باید فرآوری کند. وی ادامه داد: در اینجا ما به دیدگاه‌های متنوع و متعدد نیازمند می‌شویم. این آموزش باید افراد را برای رویارویی با جهانی آماده کند که نیازهایشان به طور کامل نسبت به قرن گذشته تغییر کرده و متحول شده است. بنابراین برنامه‌های آموزشی نمی‌توانند یک برنامه‌های ثابتی باشند.

قاسم‌پور درباره حوزه آموزش اضافه کرد: در حوزه آموزش نیز ما با این تغییرات مواجه می‌شویم که اگر همه‌گیری ویروس کرونا نیز رخ نمی‌داد ما باز هم به آن توجه می‌کردیم. همانطور که در بسیاری از تحولات ممکن بود که کرونا سرعت رودررویی با آن را تشدید کرده باشد، اگر کرونا هم وجود نداشت ما به برنامه‌ریزی‌هایی احتیاج داشتیم تا بتوانیم خود را به‌روز کنیم و بر تغییرات مسلط شویم.

اکرم قاسم‌پور به بررسی حوزه تئاتر در این زمینه پرداخت و مطرح کرد: موضوع دیگر، تئاتر و توسعه یافتگی و تغییرات آن در زمان‌های مختلف است. تئاتر یک ارگان زنده، تپنده و مبتنی بر ارتباط و دیالوگ است. مبنای توسعه‌یافتگی یک جامعه سطح تئاتر آن است. چرا که تئاتر درخشان‌ترین موقعیتی است که امکان گفت‌و‌گو دارد و گفت‌وگو یعنی سلامت اجتماعی در یک جامعه. همچنین، امکان گفت‌وگو یعنی امکان سلامتی در یک جامعه.

وی ادامه داد: تئاتر در دوران مختلف و بر اساس نیازهایی که انسان پیدا می‌کند و تجربیات تلخ و شیرین زندگی او، خود را در مواجهه با این مسائل مدام تغییر می‌دهد. چون تئاتر زنده است و سعی دارد به انسان بر آمده از این اتفاقات کمک کند. تئاتر در سه شاخه مدام در حال تغییر و تحول است. این سه شاخه شامل متن، اجرا و ارتباط با مخاطب است.

اکرم قاسم‌پور توضیح داد: در حوزه متن در دهه‌های ۵۰ و ۶۰  به نظر می‌رسد که هنر به صورت‌های مختلفی به موضوعات متفاوتی فکر می‌کند و این هنر تلاش می‌کند خود را از سرنوشت موزه‌ای، آتلیه‌ای و سرنوشت محدود و ساختاری نجات دهد. وی افزود: قطعیت‌ها در متن نمی‌تواند اعمال شود و متن فرایند یک پدیده منعطف‌تر بوده و ثابت نیست. متن به تعابیر، تعامل و تفسیر فکر می‌کند. نکته دیگر درباره اجرا است. در اجرا ما دو سرزمین جدا داریم که این سرزمین از بین می‌رود. اساساً پروسه‌ی اجرا تغییر می‌کند. به این شکل که روال مرسومی که یک بیننده‌ای در مقابل به تماشا بنشیند و یک هنرمند در سمت دیگر به عنوان کنشگر عمل کند، دچار تغییر می‌شود و به نظر می‌رسد تئاتر خود را به مخاطب نزدیک‌تر کرده و به سمت تعامل و ارتباط دوسویه پیش می‌رود.

قاسم‌پور در حوزه ارتباط با مخاطب یادآور شد: مفهوم مخاطب با مفهوم یک انسان مشاهده کننده متفاوت می‌شود. در اینجا با انواعی از تئاتر روبه‌رو می‌شویم؛ مانند تئاتر تعاملی و شکل‌های متنوعی از تئاتر ایجاد می‌شود که آن تئاتر بودگی را گوشزد می‌کند. همچنین، تئاتر در حرکت خودش به شکل‌هایی اندیشیده که امکان تحقق شکل‌های مختلف تئاتری را به ما داده و این در تاریخ تئاتر نیز موجود است.

اکرم قاسم‌پور اذعان کرد: هر سه حوزه نام برده شده در مواجهه با مشکلات، خود را بسط داده و با نیازهای اجتماعی متناسب کرده است. متریال تئاتر که بر ارتباط نزدیک با مخاطب استوار است، انتزاع و غیرعینی بودن برای چنین رشته‌هایی ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند. چرا که تئاتر به کنش و واکنش‌های بلاواسطه نیازمند است. با شناخت گرامر رسانه باید بررسی شود که ظرفیت تحقق‌بخشی رسانه برای ایده‌آل‌ها چه میزان است.

وی در ادامه گفت: امتیاز فضای آموزشی مجازی این است که بی‌مرز و بی‌مکان است ولی موضوع این است که از طریق تحقق یک امر چه بسا به ارتقاء آن امر کمک نشود. حتی اگر این رسانه بتواند این رابطه را احیا کند باز هم مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. به این ترتیب که در انتقال مطالبی تلاش می‌شود که ضرورت‌های زمان و درک زمان را نمی‌تواند در خودش جاری کند.

در ادامه جلسه، سیمین امیریان عنوان کرد: در بسیاری از وسایلی که انسان با آن سر و کار دارد، در طول تاریخ با پیشرفت‌های بسیاری مواجه بوده‌ایم. در این زمینه پرسشی که وجود دارد این است که آیا ضرورت تغییر در شیوه آموزش وجود دارد یا خیر. وی گفت: به نظر می‌رسد فرم و محتوا در این نوع آموزش سازگاری ندارند و این موضوع مشکل‌ساز است. آنچه اهمیت دارد این است که ما چه‌طور می‌توانیم راهکارهایی را در مواجهه با آموزش مجازی و ارتقاء کیفیت آن پیدا کنیم.

سیمین امیریان در خصوص آموزش در فضای مجازی یادآور شد: ما به‌طور کامل متوجه شدیم در این فضای آموزش مجازی، دانشجو بهتر و منظم‌تر می‌تواند حضور پیدا کند و در کلاس‌ها شرکت کند. از طرفی جهان ما به سمتی می‌رود که ما باید با آن همسو شویم و مخالفت با آن نتیجه خوبی در پی نخواهد داشت.

امیریان درمورد اشکالاتی که در این سیستم وجود دارد گفت: عدم دیدار دانشجویان و استاد و در دسترس نبودن اینترنت و ابزار آموزشی مناسب، راهکارهای خود را می‌طلبد و حتی شاید در برخی موارد امکان تقلب دانشجو را فراهم می‌کند. وی افزود: ما باید یک دوره‌ای داشته باشیم که در کنار آموزش مجازی، آموزش حضوری نیز صورت بگیرد. همچنین، اگر قرار است تئاتر زنده باشد، باید حقیقی‌تر بوده و به‌طور حقیقی عملی شود.

در ادامه جلسه نیز، رحمت امینی تصریح کرد: در دروس نظری استاد اساساً باید پربارتر حضور پیدا کند. از آنجا که عینیت و عنصر نشانه و فیزیک گرفته شده است، حضور استاد باید به گونه‌ای باشد که مطالب بیشتری برای ارائه مطرح کند. وی ادامه داد: عمل تئاتر در واقع دروسی مانند بازیگری، کارگردانی و طراحی صحنه است و در کنار کتاب‌های این حوزه، معلم مهارتی پیدا می‌کند تا این موضوعات را تدریس کند.

سپس، اکرم قاسم‌پور اذعان کرد: ما نیاز داریم یک بازشناسی انجام دهیم. بازشناسی ارتباط ایجاب می‌کند که این حدود را بشناسیم و متوجه شویم چه چیزی می‌تواند رخ دهد و چه چیزی نمی‌تواند رخ دهد. همچنین، در این میان تلاش شد محدودیتی ایجاد نشود و حالت تعاملی حفظ و با موانع برخورد شود. به این سبب بود که به تولید ویژه‌ای در این شرایط منجر شد و هیچ‌گاه به طور کامل متوقف نشد.

در پایان، سیمین امیریان گفت: دانشجوی اگر به مباحث درسی نیاز داشته باشد و بخواهد، به درس استاد خود گوش می‌دهد و در این زمینه سیستم اجبار وجود ندارد. همچنین، این یک نوع ظرفیت است. ما ظرفیت‌هایی برای این شیوه داریم و باید تغییری در نحوه آموزش ایجاد شود و تمام تلاش بر این حوزه صورت بگیرد.

در انتهای جلسه نیز، به تمامی سؤالات علاقه‌مندان در این حوزه پاسخ داده شد.