به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره، به نقل از معاونت پژوهشی دانشگاه_ نشست تخصصی با موضوع «تخیل و خلاقیت در هنر اسلامی» به همت دانشکده هنر و با همکاری معاونت آموزش و تحصیلات تکمیلی و معاونت پژوهشی دانشگاه سوره؛ روز سه­‌شنبه مورخ 6 اردیبهشت 1401 از ساعت 17 الی 18:30 به صورت مجازی در سامانه دانشگاه سوره برگزار شد.

این وبینار با حضور دکتر سعید زاویه عضو هیأت علمی دانشگاه هنر تهران به عنوان سخنران و دکتر رامتین شهبازی مدیر گروه سینما و عضو شورای پژوهش دانشگاه سوره به عنوان دبیر اجرایی با حضور 65 نفر برگزار شد.

دکتر سعید زاویه در ابتدا در خصوص تفاوت هنر مدرن و سنتی مطرح کرد: در نقد هنر جدید می­‌توان گفت تفاوت اصلی آن با هنرهای سنتی، مرزبندی همیشگی و دائمی است. در واقع همواره فردی بودن این نوع هنر به وضوح قابل‌مشاهده بوده و از طرفی نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که انسان همواره نقش اساسی در تولید و خلق اثر هنری دارد. در این راستا استفاده از هنر به موقعیت جغرافیایی، سنت­‌های محلی مانند عید نوروز و شب یلدا، مهارت امکانات و وقایع بستگی دارد.

وی در ادامه افزود: در نتیجه این سنت­‌ها به هر شکلی در فرهنگ وجود دارد که البته تاریخ جامعه و جنبه اقتصادی نیز در ایجاد هنر نقش دارند. در این بین لازم به ذکر بوده که اقتصاد هر فرهنگ و کشوری وسیع بوده و بخش­‌های مختلفی را شامل می­‌شود. در نهایت می­‌توان گفت هنرمند با استفاده از برداشت مفاهیم و بر اساس مهارت و ماده خود، در اثر هنری دخالت دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه هنر تهران پس از تعریف هنر اسلامی با اشاره به ویژگی­‌های مشترک در انواع هنر گفت: هنر اسلامی هنری است که در سرزمین­‌های اسلامی و در نزد مسلمانان قرار می‌گیرد. در واقع زمانی می‌­توان هنر را اسلامی خواند که دارای مقدسات و شعائر اسلامی باشد. در هر حال هنر به سنت اتکا داشته و سنت در هر دو تعبیر آن پذیرفته شده است؛ به‌گونه‌ای که در همه فرهنگ‌­های قدیمی تا پیش از عصر جدید این ویژگی مشترک وجود دارد.

با این وصف هر اثر منسوب به هنر اسلامی نسبتی با اسلام دارد، چراکه در تولید آن دخالت انسان با در نظر گرفتن همه محدودیت‌ها کاملاً مشخص بوده و اثری نیست که در مغایرت با حوزه‌­های مربوطه (جزئی و کلی) باشد. این بخش‌­ها شامل دین، پیامبر، معبد، قدیسان و زندگی می‌­شود که البته هر کدام از آن‌ها به‌جز زندگی، دارای زیرمجموعه‌هایی به ترتیب توحید و معاد، کتاب و اعمال، بنا و ملزومات دینی و در آخر گفتار و اعمال هستند.

زاویه در ادامه با اشاره به تفاوت خیال و تخیل تصریح کرد: خیال غیر موجودی بوده که اصلاً قابل‌تصور نیست. ما آنچه را می‌توانیم تصور کنیم که پیش‌تر آن را به صورت (عینی ملموس یا ذهنی) درک کرده باشیم. پس غیر موجود نه در نزد هیچ‌کس و نه در نزد دیگران دریافت نشده و بی‌سابقه است. در واقع می­‌توان گفت خیال متداول و فراوان نبوده و در معرض تشخیص نیز وجود ندارد.

از طرفی طبق آیه 66 سوره طه می­‌توان گفت، خیال پدیده‌ای فردی است. همچنین طبق سوره طه آیه ۶۷ ترس اول ناشی از واقعیتی حقیقی بوده و ناشی از وهم و تصور کاذب نیست و ترس دوم متأثر از واقعیتی کاذب بوده و منبعث از خیال است.

از سوی دیگر، تخیل خلق کردن ذهنی، تصور و امکان دادن ذهنی به ایده نامیده می­‌شود. در واقع پدیدآورندگی نظری، گردآوردن (ترکیب یا تجزیه)، ایده­‌ها، تصورات، قوانین حاکم بر جهان، پدیده­‌های طبیعی، ادراکات و دریافت­‌ها، تجارب و ... برای ضرورت­‌ها و نیازها یعنی تخیل که فعلیتی مگر در ذهن تخیل کننده ندارد. در این راستا می­‌توان گفت تخیل پیشین و تقلیدی نبوده، بلکه طرح اولیه و پیش‌طرح نظری خواهد بود.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به راه­‌های شناخت خلاقیت اظهار کرد: خلاقیت به نوعی ابداع بوده که تخیل موجودیت یافته است؛ اما با خلق و آفرینش فرق دارد. در واقع آفرینش الهی لزوماً نمونه‌ی پیشین ندارد درصورتی‌که خلاقیت انسان خلق‌الساعه نیست؛ چراکه همواره ارجاع به چیزهایی دارد که پیش‌تر هستند. به طور واضح مشخص است که خلاقیت از هیچ نیست و به سابقه و تجربه نیاز دارد. البته طبق گفته مایکل مامفورد استاد دانشگاه اوکلاهاما، خلاقیت پدیده‌­ای بوده که به موجب آن چیزی به چیز جدی و به نوعی ارزشمند تبدیل می‌شود.

وی در خصوص هنر اسلامی نیز این‌گونه بیان کرد: در هنر اسلامی خالق تنها خداوند بزرگ است. به‌گونه‌ای که هر الهامی از جانب خدا بوده و هر تخیلی به اذن اوست و انسان تنها واسطه دریافت خواهد بود. ضمن آن‌که در هنر اسلامی فرصت خلاقیت یک موهبت الهی بوده و هر آنچه ساخته می‌­شود، باید با خواست خدا و تعالیم‌اش هماهنگ باشد. در پایان می­‌توان گفت از نظر قرآن، خلق‌کننده و آفریننده آسمان‌ها و زمین، انسان، موجودات، جنیان و همه موجودات نر و ماده تنها خدا بوده و شکی در آن نیست.