به مناسبت هفته معمار دومین نشست تحت عنوان کارگاه «طراحی و مدل‌سازی مقرنس» در دانشکده معماری وشهرسازی دانشگاه سوره برگزار شد.  

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی، روز دوشنبه یازدهم اردیبهشت‌ماه ۱٤٠٢ دومین نشست تحت عنوان کارگاه «طراحی و مدل‌سازی مقرنس» به مناسبت هفته معمار و به همت معاونت پژوهشی و دانشکده‌ معماری و شهرسازی دانشگاه سوره برگزار شد.

این کارگاه به‌صورت حضوری و غیرحضوری، به سخنرانی مهندس «علیرضا سرودلیر» معمار و پژوهشگر معماری ایرانی اسلامی از ساعت ۱۱ تا ۱٤ در این دانشکده برگزار شد.

در ابتدای این کارگاه مهندس سرودلیر با نشان دادن تصاویری از بناهای گوناگون، درباره چیستی معماری و لزوم آشنایی با دیگر هنر‌ها صحبت کرد. وی پس از بیان چرایی نیاز خلاقیت و دانش با مطرح کردن مثالی این الزام را توضیح داد و گفت: کارایی و شرایط محیطی قرارگیری یک سازه و کاربرد آن در نوع سازه مؤثر است؛ یک پل در دو موقعیت متفاوت به‌عنوان‌مثال یک پل برای عبور ماشین در راه‌های عبوری و یک پل در یک پارک تفریحی می‌بایست متفاوت باشد.

این پژوهشگر معماری ایرانی با صحه گذاشتن بر خلاقیت طراح و معمار گفت: بهترین سبک طراحی رویکرد حل مسئله است. طراح باید بتواند متوجه شود که برای چه موقعیتی در حال طراحی سازه است و یا کارفرما چه چیزی را مدنظر دارد. او افزود: با اینکه آموزش معماری سنتی متأسفانه دچار ضعف است اما فرد نباید به این دانش اتکا کند. او برداشت کردن ایده‌ها از کتب و مراجع مختلف را رد و تأکید کرد که طراح و معمار باید به کسب دانش در هنرهای گوناگون بکوشد تا بتواند از آنها بهره ببرد.

استاد سرودلیر به موضوع لزوم شناخت اجزای مختلف طراحی و معماری نیز پرداخت. او با نشان دادن تصویری از طرحی اسلیمی‌ که اثر خودشان بود گفت: نداشتن دانش کافی باعث می‌شود که اجزای ناهمسان و ناهم‌خوان در کنار یکدیگر قرار بگیرند و موجب برهم خوردن نظم و یکپارچگی هنر سنتی شوند که این عمل اشتباهی فاحش خواهد بود. به‌طور مثال در همین طرح اسلیمی نمی‌توان از مصالح یا طرح‌هایی استفاده کرد که باعث ایجاد تضاد شود.

وی در ادامه با بررسی یکی دیگر از طرح‌های خود، بر لزوم دقت بر تمام جزئیات صحه گذاشت و تصدیق کرد: در طرحی که در آن از نقوش سنتی استفاده‌شده است، طراح در کنار این‌که باید بداند کدام عناصر را می‌تواند به‌درستی تغییر دهد و از آن بهره ببرد، باید به این نکته نیز توجه کند که نقوش باید از کجا بریده شوند تا شکلی ناکامل در طرح نهایی باقی نماند.

او در ادامه‌ صحبت خود به بحث شخصی بودن طرح‌ها در معماری ایرانی پرداخت و گفت: شعرای مختلف با کنار هم چیدن کلماتی واحد در زبان می‌توانند شخصیت و معنایی متفاوت به آن‌ها ببخشند به‌طوری‌که یک فرد آشنا با شعر می‌تواند آن‌ها را از هم تمیز دهد؛ در معماری نیز همین‌طور است. افرادی که با دانش معماری و  طراحی و در کنار آن با هنرهای دیگر آشنا هستند می‌توانند متوجه تفاوت‌هایی هرچند ریز شوند.

این طراح و معمار همچنین درباره‌ پیشرو بودن معماری ایرانی توضیح داد و بیان کرد: با نگاه کردن و مطالعه‌ تاریخ بناهای سنتی ایرانی و بناهای هم‌روزگار آن‌ها در همسایگان ایران، می‌توان فهمید که معماری ایرانی جهش تکاملی ندارد. می‌توان ریشه‌های طرح‌ها را در بناهای دیگر جست و خصوصاً می‌توان به‌وضوح دید که طرح‌های سنتی بناهای خارج از ایران، ریشه در معماری سنتی کشور ما داشته و این نتیجه خبر از آوانگارد و پیشرو بودن معماری ایران می‌دهد.

در بخش دوم این کارگاه مهندس سرودلیر به معرفی و شناساندن مقرنس پرداخت. وی درباره‌ی خاستگاه مقرنس گفت: به نظر من خاستگاه این نوع تزئین سنتی، تپه نوشی‌جان در ملایر همدان است. مقرنس استفاده‌شده در این اثر تاریخی فرم پله‌پله دارد که به آن پتکین گفته می‌شود و فرم کلی ایجادشده با آن را پتکانه می‌گویند.

او در ادامه توضیح داد: ایرانیان در ساخت گنبد سرخ مراغه به این مسئله برخورد کردند که چگونه از پایه‌هایی چهارگوش به گنبدی با پایه‌ی دایره‌ای برسند. معماران ایرانی این مسئله را به شیوه‌های مختلفی حل کرده‌اند. یکی از این راه‌ها استفاده از سکنج است. این تکنیک با اجرای گنبد گرد روی پایه‌های چهارگوش اولین بار در ایران اجراشده و بعد به کشور‌های دیگر رفته است. وی همچنین با مثال زدن سردر گنبد غفایه‌ مراغه درباره‌ استفاده از اشکال هندسی‌ای چون هشت‌پر توضیح داد.

وی در ادامه به معرفی آثار باستانی دیگر همراه با نشان دادن تصاویر آن‌ها و آنالیز پلان‌ اشکال هندسی تشکیل‌دهنده‌ آن‌ها را تشریح کرد. از روش‌هایی که توضیح داده شد، خرد کردن هشت‌ضلعی و انواع استفاده‌ از آن‌ها در کنار همدیگر بود.

مهندس سرودلیر با معرفی سایت ژاپنی شیرو ۱٠٠٠ (shiro1000) و بخش مقرنس آن، اذعان کرد که در این سایت که زبان انگلیسی نیز دارد، همه‌ مقرنس‌های جهان گذاشته‌شده و افراد می‌توانند با استفاده از آن به آشناییت بیشتری دست‌یافته و آن‌ها را مطالعه کنند. (لینک این پایگاه داده به شرح روبه‌رو است:  http://www.shiro1000.jp/muqarnas/map.html)

در ادامه‌ توضیح بخش‌های تئوریک درباره‌ تکنیک‌های معماری، اصطلاحات تخصصی معماری سنتی ایران همچون پاباریک و انواع آن، تَرَک‌ها، سرسِفت، تاسه و غیره با نشان دادن تصاویری از آثار باستانی و نقشه‌ پلان آنها توضیح داده شد.

مهندس سرودلیر هم‌زمان با طراحی مثالی در برنامه‌ کامپیوتریِ نقشه‌کشی، مراحل طراحی مقرنس را بیان کرد: در ابتدا خطوط در مضرب چهار و عموماً به تعداد ۱٦ یا ۳٢ تقسیم می‌شود. سپس یک ردیف ترنج به آن اضافه‌شده و بعد چند ردیف ستاره با فواصل مشخص نصب می‌شوند. حال با استفاده از خطوط افقی، زیگزاگ‌های ایجادشده را به‌شرط آن‌که در یک تراز باشند، به هم متصل می‌کنیم.

وی در رابطه با اجرای مقرنس‌ توضیح داد: ابتدا ترسیم طبقات صورت می‌گیرد و سپس با اضافه کردن گچ استحکام آن را افزایش داده و بعد آن را در ارتفاع نصب می‌کنند. این مانند همان کاری‌ است که امروزه در طراحی سه‌بعدی انجام داده می‌شود.

مهندس سرودلیر در انتهای سخنرانی خود به سؤالات حاضرین درباره‌ معماری، طراحی و نرم‌افزار‌ها و الگوریتم‌های مربوط به آن پاسخ داد.

این گزارش به کوشش رهام براری تهیه شده است.