دانشگاه سوره با همکاری موزه هنرهای معاصر تهران نشست هوش مصنوعی و هنر را برگزار کرد. در این نشست دکتر امین منتظری و حامد بیدی به‌عنوان سخنران، و زهرا عسلی به‌عنوان دبیر حضور داشتند.

به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره، دکتر زهرا عسلی مدیر گروه گرافیک گفت: هوش مصنوعی چالش مهم این روزها است ولی مسئله مهم‌تر آن است که بدانیم این فناوری به کدام سو می‌رود.

او ظهور تکنولوژی‌های جدید در فاصله دهه 60 و 70 میلادی را در شکل‌گیری هنرهای جدید مؤثر دانست و اظهار داشت: هنر معاصر و رسانه‌های جدید و به‌روز در آن زمان موجب شکل‌گیری هنرهای جدید شدند و برخلاف دوران گذشته به دلیل سرعت پیشرفت تکنولوژی و تنوع ابزارها، دوره گذار آنها سریع‌تر ازآنچه پیش‌بینی می‌شد اتفاق افتاد.

مدیر گروه گرافیک دانشکده هنر سوره از هوش مصنوعی به‌عنوان یک تحول و انقلابی در شکل‌گیری هنر یادکرد گفت: در چند ماه اخیر شاهد معرفی اپلیکیشن‌های مختلفی بودیم که با کمک گرفتن از هوش مصنوعی نزد کاربران به محبوبیت رسیدند و در همین زمان اندک موافقان و مخالفانی پیدا کردند.

امین منتظری نیز در بخش نخست سخنان خود از نگاه انسان‌محور به هوش مصنوعی یادکرد و گفت: نگاه انسان‌محور به‌طور دائم به درونیات برمی‌گردد پس ضروری است که به این فناوری جدید با نگاه انسانی توجه کنیم.

او در ادامه به تحولات رخ‌داده در زمینه هوش مصنوعی طی سالیان اخیر اشاره کرد و اظهار داشت: همه ما قبلاً با هوش مصنوعی کار می‌کردیم ولی مثل امروز آن‌قدر برای ما جدی نبود. مثلاً در مورد فتوشاپ وقتی روی سوژه‌ای سلکت می‌کنیم درواقع هوش مصنوعی را به خدمت گرفته و از آن استفاده می‌کنیم. علاوه بر آن فونت و قابلیت‌های مختلف گوشی‌های هوشمند نمونه‌های ملموسی از به‌کارگیری هوش مصنوعی در دنیای امروز هستند.

منتظری بابیان اینکه درگذشته به زبان ماشین برنامه‌نویسی می‌کردیم خاطرنشان کرد: آن زمان با زبان ماشین به رایانه‌ها می‌فهماندیم چه می‌خواهیم ولی امروز این امکان را داریم که با زبان محاوره و به کمک هوش مصنوعی منظور خود را بیان کرده و از رایانه پاسخ مناسب را دریافت کنیم. در حقیقت باید گفت: امروزه هوش مصنوعی متن محور شده یعنی ما می‌نویسیم و رایانه آن را به چیزی که ما انتظار داریم تبدیل می‌کند.

او درعین‌حال به بیان تجربه یک‌ماهه خود در استفاده از هوش مصنوعی پرداخت و اظهار داشت: درزمانی که این تجربه را کسب کردم متوجه باگ‌های آن شدم ولی در حال حاضر این باگ‌ها برطرف شدند. نکته جالب‌توجه اینکه کاری که امروز پلتفرم‌های هوش مصنوعی انجام می‌دهند در حقیقت همان آرزویی است که متخصصین سال‌ها به دنبال آن بودند یعنی می‌خواستند بدانند چگونه می‌توانند در زمان بسیار کوتاه به نتیجه مطلوب دست پیدا کنند. آنچه امروز ما از هوش مصنوعی می‌بینیم این است که چنین پلتفرم‌هایی از دیتایی که قبلاً جمع‌آوری شدند نهایت استفاده را می‌برند.

دکتر حامد بیدی، دیگر سخنران این نشست موضوع هوش مصنوعی را جزء موضوع‌های رایج این روزها دانست و گفت: اگر به یک سال قبل برگردیم درست در همین زمان بلاکچین، ان اف تی و بیت کویین بسیار پرطرفدار بودند.

او بابیان اینکه یک تلاش جهانی برای دستیابی به ابزارها و توسعه تکنولوژی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی آغازشده است اظهار داشت: در سال‌های اخیر هر چه جلوتر می‌رویم مثل این است که فاصله‌ها کمتر و سرعت رشد فرهنگی نسبت به قبل به طرز عجیبی بیشتر شده است. به‌عنوان‌مثال رونمایی از ویژن پروی اپل تجربه واقعاً ترس‌برانگیز برای مخاطب رقم می‌زند زیرا همه‌چیز را عوض می‌کند.

بیدی، خاطرنشان کرد: مدت‌ها است که ما داریم عادت می‌کنیم بعد یک مدت همه‌چیز را دوباره نگاه کنیم و در این موضوع ما با یک تغییر پارادایم جدی مواجه هستیم. یک تاریخدان مشهور جمله معروفی در مورد نسل‌ها دارد که می‌گوید: شما به‌عنوان پدر و مادر هر چیزی که در مورد زندگی خود بیاموزید در بزرگ‌سالی به درد فرزندتان نمی‌خورد به‌این‌علت که همه‌چیز به‌سرعت تغییر می‌کند؛ یعنی برای نسل امروز دانش سی سال قبل بی‌معنا است.

این صاحب‌نظر حوزه فناوری به ممنوعیت چت جی پی تی در آمریکا اشاره کرد و اظهار داشت: دلیل ممنوعیت چت جی پی تی در آمریکا این بود که تصور می‌شد دانش آموزان تکالیف خود را با آن می‌نویسند. دراین‌بین آقای پرتویی که یک برنامه‌نویس حرفه‌ای است یک طی توئیت اعلام کرد: این کاری که دانش آموزان به‌خوبی یاد گرفته‌اند همان آینده است. آموزش‌های قدیمی در حال از بین رفتن است و مدارس آینده را نمی‌توان به شکل فعلی اداره کرد.

بیدی بابیان اینکه در دنیای امروز همه‌چیز ازجمله هنر به‌واسطه هوش مصنوعی تغییر کرده است گفت: تغییراتی که فناوری در هنر داشته بسیار زیاد است. ولی اتفاقاتی که در علوم کامپیوتر افتاده و بر هنر تأثیرگذار بودند را باید از مقوله هوش مصنوعی جدا کنیم.

این کارشناس خاطرنشان کرد: یکی از مشخصه‌های مهم در هوش مصنوعی بحث یادگیری عمیق است. هوش مصنوعی به کمک الگوریتم‌های بسیار دقیقی که دارد به ما کمک می‌کند از بین موضوعات موردعلاقه خود خروجی‌های بسیار متنوع، باکیفیت و کاربردی داشته باشد.

دکتر بیدی با ابراز نگرانی از ورود هوش مصنوعی به عرصه هنر گفت: ما داریم درباره آثاری که در عرض چند ثانیه توسط ابزارهای هوش مصنوعی تولید می‌شوند صحبت می‌کنیم که پیش‌ازاین یک هنرمند مدت‌ها طول می‌کشید تا آن را خلق کند. پس ‌سرعت یکی از مزیت‌های هوش مصنوعی است همچنین خلاقیت خودش اصل موضوع است.

او بابیان اینکه خروجی‌های هوش مصنوعی کلاژی از خروجی‌های قبلی نیست بلکه در حال خلق اثر جدیدی است تصریح کرد: هوش مصنوعی یک‌چیز جدید خلق می‌کند چیزی که قبلاً نبوده و خلاقیت را به چالش می‌کشد علاوه بر آن هزینه تولید اثر هنری با این ابزارها کم شده است. همچنین کارکردهای اجتماعی، سیاسی و حتی زیبایی شناسانه هم‌تغییر کرده است. همه ما در این مدت شاهد تعدادی ویدیو و اثر هنری هستیم که به وضعیت اجتماعی و سیاسی اشاره دارد درحالی‌که همه این‌ها با هوش مصنوعی تولید شدند. پس می‌توانیم بگوییم بحث خلاقیت و کپی‌رایت کاملاً عوض‌شده است.

هوش مصنوعی و مساله ایده و خلاقیت در آثار هنری

دکتر زهرا عسلی دبیر نشست هوش مصنوعی و هنر معاصر در بخش دوم این گفت‌وگو با اشاره به اینکه آیا هنری که توسط هوش مصنوعی خلق می‌شود اصلاً هنر است یا خیر گفت: در حال حاضر هنر معاصر ما با این مسئله مواجه است که اصلاً آثاری که هوش مصنوعی خلق می‌کند را می‌توان هنر محسوب کرد و با دید یک اثر هنری به آن نگاه کرد یا خیر؟ با تعاریفی که ما قبلاً در مورد آثار هنری می‌دیدیم و حالا فیلسوفان و نظریه‌پردازان در موردشان صحبت می‌کنند و سعی دارند هنر را تعریف کنند باید گفت: هوش مصنوعی سبب تغییر ذائقه عمومی و درک زیباشناختی مردم از اثر هنری شده است. این مساله در جوامع مختلف می‌تواند بازتاب‌های گوناگونی داشته باشد و تعاریف عوض شود.

او با مقایسه تعاریفی که امروزه از آثار هنری داریم با آن چیزی که یک صدسال قبل وجود داشت خاطرنشان کرد: تفاوت زیادی بین اثر هنری امروز با صدسال قبل وجود دارد. در هوش مصنوعی ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود که برای خلق اثر حتی حضور انسان به‌عنوان خالق اثر هنری را خط می‌زند هرچند که تکنولوژی و فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی همگی ساخته بشر است. به نظر می‌رسد نوعی یاغی‌گری اتفاق می‌افتد یعنی «ما»ی سازنده، از آن می‌ترسیم و نمی‌دانیم چطور با آن برخورد کنیم.

دکتر عسلی تأکید کرد: برای کسانی که صاحب ایده و خلاقیت هستند و می‌توانند مدیریت هنری انجام دهند هوش مصنوعی موجب حذف یا خط‌زده شدن آنها نمی‌شود بلکه آنها این فرصت را دارند که هوش مصنوعی را کارگردانی کنند.

دکتر منتظری در بخش دوم این نشست به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: خلاقیت را در سه گونه می‌توانیم تعریف کنیم که شامل خلاقیت ترکیبی، خلاقیت اکتشافی و خلاقیت تحول‌آفرین است. هوش مصنوعی خلاقیت ترکیبی را به‌راحتی انجام می‌دهد زیرا با دیتا و بانک‌های وسیع اطلاعاتی سروکار دارد. خلق اثر هنری بر اساس خلاقیت اکتشافی باید مبتنی بر نوع حوزه و قوانین آن باشد. در خلاقیت تحول‌آفرین نیز قابلیت بازنمایی ذهن وارد می‌شود. پس می‌بینیم که هوش مصنوعی در همه این زمینه‌ها هم پای بشر حرکت می‌کند.

او به موضع‌گیری هنرمندان به‌ویژه دیجیتال آرتیست‌ها نسبت به هوش مصنوعی اشاره کرد و اظهار داشت: هنرمندان دیجیتال طی چند ماه با راه‌اندازی کارزارهای مختلف سعی کردند اعلام کنند هوش مصنوعی و AI هنر نیست. یعنی نمی‌خواستند این مساله و مباحث دیگر مانند ان.اف.تی را قبول کنند. ولی همان‌ها بعد از مدتی با این موضوع کنار آمدند و حتی خریدار آثار هنری مبتنی بر هوش مصنوعی شدند.

منتظری با طرح این پرسش که آیا هوش مصنوعی جایگاه هنرمند را به مدیر هنری تغییر می‌دهد سخنان خود را ادامه دارد و گفت: شاید جایگاه هنرمند حرفه‌ای در این فضا با هنرمند ساده عوض‌شده و به مدیر هنری تبدیل شود. اگر فرض کنیم سیستم یا پلتفرم مبتنی بر هوش مصنوعی به‌عنوان یک اپراتور یا کارمند در خدمت هنر است، این مدیر هنری یا شخص هنرمند است که باید محتوا و ایده را به بهترین شکل برای هوش مصنوعی مطرح و از آن نتیجه بخواهد. به‌بیان‌دیگر این هنرمند است که تعیین می‌کند اثری که با AI خلق می‌شود باید مبتنی بر کدام تکنیک باشد که بهتر دیده شود.

دکتر بیدی، نیز در بخش دوم سخنان خود به سه اتفاق مهم اشاره کرد و گفت: یکی از این اتفاقات عکاسی بود که جایزه سونی را برد ولی بعد اعلام کرد اثر خود را با هوش مصنوعی ساخته است. من این جایزه را قبول نمی‌کنم زیرا این اثر واجد شرایط یک اثر عکاسی فاخر نیست و برای این کار و امتناع از پذیرش جایزه بسیار هم معروف شد. اتفاق بعدی مربوط به سال 2018 است یعنی قبل از اینکه چنین ابزارهایی در اختیار مردم باشد و همه‌گیر شوند. در این زمان اثر پرتره‌ای در حراجی کریستی به 40 برابر قیمت اولیه فروخته شد. یعنی آن‌قدر برای همه جذاب و عجیب بود که قیمت‌گذاری بالایی برای آن صورت گرفت. این ارزش‌گذاری در آن زمان برای مهندس هنرمندهایی بود که آن آثار را خلق می‌کردند. اتفاق دیگر طعنه به هنرمندان سنتی بود که عقیده داشتند دیجیتال آرتیست هنر منحرف، کم‌ارزش یا بی‌ارزش است و از این نظر قائل به ارزش‌گذاری چنین آثاری نبودند.

او درعین‌حال به شکل‌گیری کارزارهایی اشاره کرد که توسط هنرمندان آوانگارد و پلتفرم‌های مهم له یا علیه هوش مصنوعی ایجاد شدند. بیدی دراین‌باره اظهار داشت: وب‌سایت «گتی ایمیج» بارگذاری تصاویر ساخته‌شده با هوش مصنوعی را ممنوع کرده است. از سوی دیگر ما هنرمندان آوانگاردی را می‌بینیم که یک‌زمانی در برابر فتوشاپ موضع می‌گرفتند و آن را هنر منحرف می‌نامیدند ولی حالا با اشتیاق در حال استقبال از هوش مصنوعی هستند. این اتفاق بارها رخ‌داده و مشابه ماجرایی است که عکاسی بر سر نقاشی آورد. ولی می‌بینیم ساحت‌های جدیدی از هنر کشف شد که عکاسی از عهده آن برنمی‌آمد. به‌بیان‌دیگر در عصر هوش مصنوعی مهارت به افراد مشروعیت نمی‌بخشد یعنی این‌طور نیست که افراد مهارت فروشی کنند بلکه همه‌چیز در حال تغییر است.

بیدی تأکید کرد: در این دوران هنرمندان باید جایگاه واقعی خود را پیدا کنند. هنرمندی زنده خواهد بود که ابزارهای هوش مصنوعی را یاد بگیرد و با استفاده از آن مفاهیم انسانی و بشری را انتقال دهد.

بازگشت هنرمند به گذشته در عصر ارتباطات دیجیتال

دکتر عسلی در بخش سوم این نشست با مرور تکنولوژی‌هایی که باعث تسریع و تسهیل کار هنرمندان شدند گفت: زمانی که رایانه‌ها وارد شدند این امکان را به هنرمند دادند که به‌جای کاردستی مثلاً در پوستر سازی برود و از رایانه استفاده کند. این ابزار ویژه‌ای بود که هنرمند به‌وسیله آن می‌توانست اثری ‌تروتمیز و مرتب خلق کند.

او بابیان اینکه در بحث هنر نمی‌توان جایگاه انسانی را نادیده گرفت خاطرنشان کرد: علاوه بر همه خلاقیتی که هوش مصنوعی ایجاد کرد، یک تلنگری هم به ایده پردازی و عواطف انسانی زده است چه‌بسا که شاید در آینده کارهای دستی و فیزیکی دوباره قد علم کنند.

دکتر منتظری در بخش سوم به مفهوم خطا و تفاوت هنرمند معاصر انسانی با هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: وقتی ساختار مغز را با دقت بررسی می‌کنیم متوجه خواهیم شد که ما یک بخش نئوکورتکس داریم که استدلال‌های داخل ذهن را شامل می‌شود و از طرفی قابلیت کنترل سایر بخش‌ها دارد. سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در این بخش به‌خوبی کار می‌کنند و منطق درستی دارند. این بخش در ذهن انسان با خطا مواجه است و ما تازه داریم خطاهای آن را می‌شناسیم. وقتی به تاریخ هنر نگاه می‌کنیم بسیاری از این خطاها را که گاهی از آنها با عنوان استعداد یاد می‌شود را می‌بینیم.

او بابیان اینکه تمام اشکالاتی که به‌عنوان خطاهای ادراکی از مغز می‌شناسیم در جای دیگری منجر به تولید اثر و هنر شده است اظهار داشت: ما دستگاه‌های هوشمند را به‌قدری تقویت کردیم که خطا نداشته باشند ولی غافل ماندیم که در فرآیند هنری یک بخشی به‌عنوان خطا وجود دارد. یعنی وقتی خطا می‌کنیم می‌توانیم از آن درس بگیریم و با برطرف ساختن آن اثر هنری تولید کنیم. این همان موضوع است که درباره پیکاسو گفتند که توانست با این رویکرد خلاقیت تحول محور را ایجاد کند و ساختارهای قدیمی را درهم بشکند.

دکتر حامد بیدی نیز در این بخش به موضوع فاصله گرفتن مخاطب عام از هنر معاصر و دموکراتیزه شدن رسانه اشاره کرد و گفت: در دنیای امروز هر شهروند تبدیل به رسانه شده و هنر فقط باید از دیوار موزه‌ها آویزان شود. در چنین شرایطی همه منتقد هستند و مانند قبل فقط یک منتقد هنری اثر هنرمند را نقد نمی‌کند.

او بابیان اینکه در شرایط امروز مهارت فروشی بی‌فایده است اظهار داشت: یک زمان از نمایشگاه عکسی بازدید می‌کنیم و از هنرمند عکاس می‌پرسیم اسم دوربینی که با آن این عکس‌های زیبا را ثبت کرده چیست؟ به نظر ما زیبایی عکس‌ها توسط دوربین ثبت و ضبط شده است پس اگر من هم بخرم می‌توانم به همان خوبی عکاسی کنیم. این نگاه عجیب همان مهارت فروشی است و می‌دانم درست نیست. هرچند که یک جاهایی می‌تواند درست باشد. هنرمند آخر ماجرا را نگاه می‌کند و حرفی برای گفتن ندارد. یعنی به‌واسطه همان دوربین و فتوشاپ در جایگاه یک آرتیست قرار گرفته است. این دوران تغییر کرده و ما هم باید داستان را عوض کنیم.

بیدی بابیان اینکه بین اقتصاد هنر و هوش مصنوعی رابطه وجود دارد خاطرنشان کرد: در شرایط امروز به‌جای آنکه شاهد آثار میلیاردی باشیم می‌توان اثر ده‌دلاری یک هنرمند را در پلتفرم آنلاین به ده هزار نفر فروخته و همان مبلغ میلیاردی را دریافت کنیم. از سوی دیگر هنرمندی که با رنگ و مرکب و تکنیک اثری خلق می‌کند هنوز هوادار دارد و می‌تواند اثر هنری خود را گران بفروشد. ازنظر من هیچ ایرادی ندارد که هنرمند امروز با کمک هوش مصنوعی اثر فاخری خلق کند. تا جایی که اصالت و جایگاه اصلی هنر حفظ شود یعنی اثر هنری حرفی برای گفتن داشته باشد هیچ ایرادی وارد نیست. 

او در ادامه سخنان خود به کمتر نشدن تعداد گالری‌ها در دوران شکوفایی ابزارهای فناوری و هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: اگرچه عصر دیجیتال دیدن آثار هنری را ساده کرده ولی از تعداد گالری‌ها کاسته نشده است بلکه درجاهایی ما شاهد بیشتر شدن گالری‌ها هستیم. این موضوع مثل این است که امروزه همه یک گوشی موبایل با قابلیت عکاسی دارند ولی می‌بینیم که تعداد عکاسان حرفه‌ای آمریکا که در سال 2002 بالغ‌بر 160 هزار نفر بودند در سال 2022 از مرز 230 هزار نفر عبور کرده است. همه فکر می‌کردند با ورود دوربین‌های باکیفیت و موبایل‌ها عکاسی حرفه‌ای کنار گذاشته می‌شود ولی این اتفاق نیفتاد هرچند که باید گفت عکاسی امروز هیچ ربطی به عکاسی چند سال قبل ندارد. اکنون با ورود هوش مصنوعی این مقولات در هنر بسیار عمیق‌تر شده است.

در همین ارتباط دکتر رامتین شهبازی بابیان اینکه ما اکنون وارد دوره مدرنیسم دوم شده‌ایم گفت: چیزی به نام نظریه قطعی وجود ندارد و همه‌چیز با سرعت در حال تغییر است. ما اکنون وارد دوره مدرنیسم دوم شدیم و انسان در اکثر حوزه‌ها در حال بازگشت به گذشته خویش است.

او خاطرنشان کرد: در سینما نیز این موضوع قابل‌مشاهده است یعنی داستان فیلم‌های امروز به دوران دهه 60 و قبل از آن بازگشته است.

شهبازی تأکید کرد: با توجه به کارکرد هوش مصنوعی، آثار هنرمند باید هم به‌صورت مجازی و هم در گالری‌ها به‌صورت حقیقی قابل‌مشاهده باشد.

در پایان، سخنرانان نشست هوش مصنوعی و هنر معاصر به پرسش‌های حاضران پاسخ دادند. گفتنی اینکه دانشگاه سوره با همکاری موزه هنرهای معاصر در ۲۴ خرداد ۱۴۰۲ این نشست را برگزار کردند.