در سومین جلسه از سلسله جلسات معماری خوانی، بخش دیگری از کتاب خیال مجسم توسط دانشجویان و استادان دانشکده معماری وشهرسازی این دانشکده خوانش و بحث شد.

 به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی، نشست معماری خوانی در کتابخانه دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سـوره، به دبیری مهندس آناهیتا سماوات و با حضور دکتر ساره نیک‏آبادی، دکتر ندا سالور و دکتر زکیه سادات طباطبائی برگزار شد.

در ابتدای جلسه برای درک بهتر این فصل سماوات به بیان مفهوم کلیدواژه‌های به‌کاربرده شده در این فصل پرداخت و سخنانی از ابراهیم دینانی را بدین شرح بیان کرد:

انسان در مسیر زیستن برای فهم زندگی خود به راه‌های گوناگونی متوسل می‌شود که این راه‌ها عبارت‌اند از: تجربه‌ شهودی که یک تجربه خاص و یگانه است، یک تجربه عینی که آن را زیست می‌کنیم و توسط عقل ادراک و تحلیل می‌شود. آخرین مورد استدلال عقلی است که از ویژگی‏های انسان بوده و بسیاری از عرفا و فیلسوفان اعتقاد دارند انسان حیوانی ناطق است و همچنین یک حیوان پرسشگر، چراکه پرسشگری از صفات عقل است و باعث می‏شود انسان دغدغه را حس کرده و طرح مسئله ‏کند. درواقع این پرسشگری است که باعث می‌شود و در قوه عقل استدلال عقلی می‌کند و حاصل حیرت است.

دبیر جلسه در ادامه به تعریف خیال ماندالا پرداخت و بیان کرد: ماندالا از اشکال هندسی است که از خود زاییده می‎‏شوند ولی به یک مرکز برمی‏گردند.

وی همچنین از دینانی این‌طور  نقل کرد: وقتی شهود درونی برای انسان اتفاق می‏افتد باید به دنبال زبان تعقل باشد یعنی به‌وسیله تفکر و تعقل آن را معنی کرده تا به یک مفهوم برسد و سپس آن مفهوم را استدلال کرده و به زبان عامیانه برمی‌گرداند.

دکتر نیک‌آبادی در ادامه جلسه توضیح داد: پدیدار‏شناسی از فلسفه وارد معماری شده است. در سال  1950 افرادی مثل  هایدگر و    باشلار مباحثی را درباره‏ کیفی بودن مطرح کردند و سعی داشتند انسان را به فضای زیست خود برگردانند، که در دوره مدرن ازدست‌رفته ‏بود. این نقد از فلسفه شکل گرفت و به روانشناسی رسید و بعدازآن وارد معماری شد که افرادی مثل شولتز و پالاسما سعی‏کردند این را به آورده‌هایی در حوزه معماری تبدیل کنند. درواقع فصل مشترک معماری و پدیدارشناسی این است که ما از طریق ساختن به بودن برسیم.

این کتاب به رابطه بدن از طریق تخیل با محیط اشاره می‏کند. این محیط می‏تواند معماری یا یک اثر هنری باشد که  بستگی به تخیل دارد. تخیل می‏تواند به‌صورت فردی اتفاق بیافتد یعنی اینکه انسان از دریچه دیدگاه خود نگاه می‏کند.  در ادامه صاحب‌نظران مثل پرز گومز و گادامر به حافظه و خاطره جمعی اشاره می‌کنند. بخشی از ادراک ما در اثر تجربه زیست ما به‌صورت جمعی اتفاق می‏افتد.

 دکتر طباطبائی درباره موضوعات مطرح‏شده تشریح کرد: معماری درست جایی بین رشته هنر و مهندسی ایستاده است، و صرفاً نمی‌توان با یادگیری فرمول‏ها و قوانین فیزیک و طبیعت اثری خلق کرد. چون در این رشته با انسان سروکار داریم و انسان موجودی مختار و پیچیده است که باعث می‏شود کار معمارها نیز با این پیچیدگی مواجه شود. وی در مورد موضوعات مطرح‌شده دو کتاب بانام‌های(زبان، خانه وجود) و (بوطیقای فضا) را معرفی کرد.

پس‌ازآن سماوات به روایتگری فصل سوم کتاب پرداخته و گفت: در وجوه متعدد خیال هرکسی دسته‌بندی وجود دارد. دسته‌بندی که پالاسما ارائه داده است شامل خیال زیسته و بدن‏مند بوده که خیالی ناشی از تجربه انسان از فضا است و می‏تواند عینی یا ذهنی باشد. خیال یک گفتگو بین معماری و مخاطب است، هم‌زمان فضا‏های معماری، ابعاد، جزئیات و اندازه‏ها به بی‏شمار روش حرکت و مشخصه‏های ارگونومیک بدن انسان را بازتاب می‌دهند و با آن‏ها تطبیق می‏یابند. هر ساختمان پرمعنا، گفتگویی میان خود و بدن ساکنان و نیز حافظه و ذهن آنان برقرار می‏کند. مطمئناً می‏توانیم نتیجه بگیریم که هنر معماری در ذات واقعی‏اش نسبی و دیالیکتیک است.

وی ادامه داد: موقعیت فضایی دلخواه، حس در امان بودن در محیط را به انسان می‏رساند. معماری به‌مثابه پناهگاه تأثیرات روانی بسیاری در لایه‏های عمیق وجود انسان به‌جا می‏گذارد. پناهگاه جایی است که انسان می‏تواند فارغ از دغدغه‏ها و تنش‏های فکری آسایش کسب کند. معماری گذشته ایرانی با فضای درون‏گرا و حیاط‏هایی که به‌مراتب درون‏گرایی جداشده بود، پناه و خیال امن را متبادر کرده که باعث القای حس امنیت در فضا می‏شده است. عناصر موجود در فضا نیز  مانند آب، درختان و گیاهان، صدای آب و بادی که لایه شاخه درختان می‏پیچد باعث ایجاد حس پدیداری و آرامش روانی می‏شده است.

دکتر سالور خلاقیت و تخیل را از منظر هنر و فلسفه موردبررسی قرار داده و گفت: هنرمندان به‌خصوص سنت‏گرایان هنر را برآمده از شهود و خیال می‏دانند. اگر در هنر سنتی  به سراغ شهود و تخیل وحیانی برویم یعنی بروز دفعی یک طرح، فرم و مدل در ذهن هنرمند اتفاق افتاده است. برخی از سنت‌گرایان متعصبانه بر این تأکیددارند که هنر سنتی شهود وحیانی و الهام است و مستقیم وارد ذهن هنرمند شده و هنرمند فقط یک سازنده است. این‌یک دیدگاه افلاطونی است که معتقد است فرد محاکاتی از عالم مُثل می‌کند و چیزی که مشاهده کرده را فقط کپی کرده و هیچ خلاقیتی دراین‌بین وجود ندارد.

خیال معطوف به عقل که توسط ابن‌سینا پایه‏گذاری شده است بخشی از این نظرات را از ارسطو برداشت کرده است. همه‏ موجودات یک قوای نفس دارند، نفس نباتی مختص گیاهان است، نفس حیوانی که بین انسان وحیوان مشترک است، نفس ناطقه که شامل عقل عملی و نظری می‏شود که مختص انسان است. عقل نظری به ادراک معانی می‏پردازد، عقل عملی به نیک و بد عمل  و استنباط صنایع می‏پردازد. انسان دارای قوه‏ تخیل، حس و تعقل است. در نظر مشاعی عقل حرف اول را می‌زند، اینکه انسان یکسری سلسله‌مراتب عقلی را دارا بوده و هر انسانی که متولد می‏شود یک عقل بالقوه دارد که باید به بالفعل تبدیل شود.

نشست معماری خوانی با بررسی کتاب خیال مجسم روز چهارشنبه، 19 مهرماه۱۴۰۲ برگزار شد و در انتهای جلسه برگزار کنندگان این نشست، شرکت کنندگان و میهمانان حاضر در جلسه عکس یادگاری گرفتند.

گزارش: شیوا جهینی