هفتمین پیش‌نشست از سلسله پیش‌نشست‌های مرتبط با دومین همایش ملی "آینده‌پژوهی، آموزش عالی و توسعه پایدار" در دانشگاه سوره برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی در هفتمین پیش‌نشست مرتبط به دومین همایش ملی "آینده‌پژوهی، آموزش عالی و توسعه پایدار" که در دانشگاه سوره برگزار شد، دکتر امیر مسعود دباغ، عضو هیأت‌علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، به‌عنوان دبیر این نشست و دکتر یدالله احمدی دیسفانی، عضو شورای تخصصی گروه معماری اسلامی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره، به‌عنوان سخنران حضور داشتند.

این پیش‌نشست در روز یکشنبه بیست و یکم آبان‌‌ماه 1402 به مدت دو ساعت در دانشگاه سوره و با موضوع "واکاوی نقش معماری دیجیتال در فرایند طراحی معماری و بازبینی نقش آن در معماری اسلامی"  برگزار شد که در ابتدا دکتر دیسفانی به ارائه مطالب خود در این زمینه پرداخت.

دکتر دیسفانی درباره ابزارهای معماری گفت: ما در معماری از ابزارهای گوناگون استفاده می‌کنیم و از آن‌ها کمک می‌گیریم. این ابزارها به ما کمک می‌کنند تا آنچه در ذهن داریم را پدیدار سازیم که می‌توانند در قالب اسکیس، طرح، ماکت و... باشند. طراحی دیجیتال نیز از همین ابزار‌هاست که در طراحی از آن بهره می‌بریم و نیز این‌ها به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم راه اجرا را کوتاه‌ کنیم و از فرایند طراحی و ترسیم مستقیماً به مرحله اجرا و کارگاه برویم. این ابزارهای جدید، امکانات جدیدی به معماران می‌دهند و درعین‌حال نیز امکاناتی را از آنان سلب می‌کند.

او ادامه داد: درگذشته، در میان دروس تدریسی، دست‌آزاد (اسکیس) نیز بسیار درس داده می‌شد و استادان هم تأکید داشتند که استفاده و توانایی رسم به‌صورت درس‌آزاد بسیار خوب است چرا که ذهن دانشجو درگیر می‌شد.

وی درباره ابزارهای معماری گفت: مثلاً از ابزار گونیا معمولاً سازه‌های مکعب شکل حاصل می‌شود و پرگار بلای جان معمار است زیرا که هندسه‌های متقارن و منظمی را تولید می‌کند. در معماری مدرن اما ابزارها باعث کم شدن آزادی عمل معمارها می‌شوند. درگذشته نمی‌توانستیم تخیل خود را به‌صورت کامل روی کاغذ پیاده کنیم چرا که وقتی کار پیچیده می‌شد، تبدیل نقشه‌ها یا ماکت‌های پیچیده به نقشه فنی، بسیار سخت می‌نمود اما حالا ابزارهای دیجیتال این کار را آسان‌تر کرده‌اند.

 دکتر دیسفانی ویژگی‌های معماری دیجیتال را به‌صورت موردی بیان کرد و توضیح داد: امکان ساخت تصور و تخیل معمار بسیار راحت‌تر شده است. ایجاد فضاها و معماری‌های پیچیده سهل شده است. دقت کارها و ترسیم‌ها بسیار بیشتر شده است؛ درگذشته ممکن بود کار نهایی ده‌پانزده سانتی‌متر جابه‌جاشده باشد اما حالا می‌توان با دقت میلی‌متری به‌رسم و ساخت ایده‌ها پرداخت.

فرم‌ها نرم و طبیعی و ترسیم و استفاده از آن‌ها که درگذشته بسیار سخت بود و نیاز به دست قوی داشت، حالا به‌راحتی قابل‌استفاده و ترسیم هستند و حتی این روزها می‌توانیم برای اشکال طبیعی الگوریتم‌هایی را تولید کرده و از آن‌ها بهره ببریم.

وی درباره معماری نزدیک به طبیعت بیان کرد: در طبیعت خط صاف نداریم و این خطوط درواقع مثل یک توهم هستند. در معماری همچنین برای نزدیک شدن به معماری طبیعی می‌توان از خطوط صاف صرف‌نظر کرد. حالا با استفاده از ابزارهای دیجیتال می‌توان به‌راحتی از موارد این‌چنینی استفاده کرد درحالی‌که دقت آن‌ها نیز حفظ‌شده و کاسته نمی‌شود.

او از دیگر تأثیرات ابزارهای کامپیوتری و دیجیتالی گفت: امروزه سرعت کار بسیار بالا رفته است و در کنار بالا رفتن سرعت این ابزارها امکانات جدیدی نیز برای ما فراهم کرده‌اند مثلاً حالا می‌توان تأسیسات را در نرم‌افزارهای مدل‌ساز گذاشت و میزان جذب و دفع انرژی را کنترل کرده و سنجید. این‌ها درگذشته هم ممکن بود اما بسیار هزینه‌بر می‌شد اما حالا می‌توان با یک کلیک این کار را انجام داده و حتی مواردی مثل صرفه‌جویی انرژی را نیز تغییر داد و کنترل کرد.

دکتر دیسفانی در زمینه تأثیرات ابزارهای دیجیتالی ادامه داد: در طبیعت هیچ دو شکلی دقیقاً شبیه هم نیست و حالا با ابزارهای دیجیتال می‌توان اشکال را به‌صورت گوناگون و متفاوت از هم به کاربست که به معنی نزدیک‌تر شدن به عناصر طبیعی است. وی اضافه کرد: این ابزارها تعاملی هستند؛ به‌گونه‌ای که می‌توان از الگوریتم به اشکال و نیز از اشکال به الگوریتم رسید و حتی می‌توان متغیرهایی بیشتر از توان محاسبه انسان را در نظر گرفت و داخل کرد؛ این‌گونه محاسبه‌ها درگذشته ممکن بود اما بسیار پیچیده صورت می‌گرفته است.

وی درباره معماری اسلامی توضیح داد: اگر معماری اسلامی را به تزئینات خلاصه کنیم، آن را تقلیل دادیم. حالا سؤال این است که چه پارامترها و الگوریتم‌هایی باعث اسلامی‌ شدن طراحی می‌شود. پاسخ من این است که اگر معماری برپایه "اسم‌ها" باشد، می‌توان به معماری اسلامی هرچه بیشتر نزدیک شد. مثلاً اگر اسم "النور" را در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم با خود نور و تحرک به همراه دارد. حالا اگر در طراحی خود، این موارد را استفاده و وارد الگوریتم کنیم می‌توانیم هرچه بیشتر به سمت معماری اسلامی برویم.

او ادامه داد: این اسامی که الله اسم جامع آن‌هاست می‌توانند باهم ترکیب شوند و به‌عنوان‌مثال اگر تمام این‌ها را 100 اسم در نظر بگیریم و فاصله صفر تا صد را بی‌نهایت در نظر بگیریم، می‌توانیم بی‌نهایت ترکیب ایجاد کنیم و آن‌ها را در الگوریتم‌های خود بازتاب دهیم.

وی درباره تجربه خود در زمینه استفاده از هوش‌مصنوعی گفت: من از هوش‌مصنوعی خواستم تا خانه‌ای ایرانی و پارامتریک در سال 2030 در تهران را برایم بسازد. یعنی درواقع خواستم دو سه عامل را داشته باشد؛ خانه باشد، ایرانی باشد، پارامتریک باشد و در سال 2030 باشد و طرحی را به دست داد که خود بیانگر قابلیت استفاده این ابزارها در معماری است.

دکتر دباغ درباره معماری دیجیتال گفت: در ایران دانشگاه‌هایی هستند که معماری را برپایه ابزارهای دیجیتال تدریس می‌کنند اما هیچ‌کدام این‌گونه و با نقشه نتوانستند معماری اسلامی را در قالب‌های کامپیوتری بگنجانند که حالا این کار صورت گرفته است.

در ادامه نشست، از استادان حاضر در جلسه خواسته شد تا به بیان مطالبی در این زمینه بپردازند. در ابتدا دکتر مهران هوشیار دبیر کل همایش آینده پژوهی به سخنرانی پرداخت. وی گفت: با توجه به این‌که به نظر می‌رسد رویکرد مطالب دکتر دیسفانی و نیز دومین نشست آینده‌پژوهی به سمت هوش مصنوعی می‌رود، استنباط مخاطبان این است که هوش مصنوعی باعث سهل شدن فرایندها می‌شود اما نکته مهم این است که باید راه را سهل‌تر کند، نه این‌که خودش کارها را انجام دهد و این خود به الزام آموزش برای استفاده از این ابزار نوین صحه می‌گذارد.

وی ادامه داد: مسئله‌یابی در استفاده از هوش مصنوعی بسیار مهم است. ابتدا باید مسئله‌یابی صورت گیرد، نیازهای آینده انسان‌ها در نظر گرفته شود، بررسی شود، سؤال‌ها استخراج شوند و بعد با ابزارها به ایجاد پاسخ‌هایی برای آن پرداخت.

دکتر دیسفانی درباره چیستی ایرانی-اسلامی بودن مثال زد و توضیح داد: همان‌طور که در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای ایران داریم، مطالبی که کاملاً ریشه ایرانی دارند مثل شخصیت رستم، به‌صورت تصویر شده که روی پرچم همراهش یا تکه‌ای از لباسش، جمله‌ای عربی و مرتبط با اسلام نوشته‌شده است و یا به‌عنوان‌مثال دیگر، عید نوروز یک عید ایرانی باریشه‌های ایرانی است اما حالا ما این عید را با جمله عربی و اسلامیِ یا مقلب‌القلوب و الابصار آغاز می‌کنیم. این‌ها بیانگر جمع شدن نشانه‌ها و مفاهیم ایرانی و اسلامی در کنار هم هستند.

در ادامه دکتر طباطبایی درباره معماری ایرانی-اسلامی گفت: باید به هرکدام از عناصر این معماری جداگانه ارزش نهاد تا بتوان به‌صورت مجموعه نیز آن را بررسی کرد. همچنین باید عملکرد این معماری‌ها را در کنار فلسفه و نمادها و تماثیل این معماری در نظر گرفت و نباید تنها به یک جنبه از آن‌ها پرداخته شود.

همچنین دکتر مقیمی در این نشست نکاتی را درباره این مطالب تبیین کردند: باید اضافه کرد که خیلی وقت‌ها به‌واسطه دلایل سازه‌ای، از یک سری تزئینات بهره گرفته می‌شد؛ به‌عنوان‌مثال آنچه در گوشه سازی رخ می‌دهد و از آن بهره گرفته می‌شود، بیشتر از آن‌که نماد و تمثیل باشد، دلایل سازه‌ای دارد.

وی ادامه داد: معماری اسلامی که استاد پیرنیا آن را به چهار بخش تقسیم می‌کنند، در ادامه دوره‌های پارسی و پارتی است؛ همان‌طور که گنبد را از پیش داشته‌ایم. دقیقاً نکته قابل‌توجه در معماری ایرانی-اسلامی همین وجود تداوم در این شیوه‌های معماری‌ است که هرچه بیشتر باعث ارتباط این‌دو سبک می‌شود.

دکتر دباغ نیز به بیان نکاتی پرداخت: درنهایت باید عامل کنترل‌کننده‌ای وجود داشته باشد که همان فاکتور ایکس است که نباید فراموش شود. او ادامه داد: بحث فرم هم از نکات بسیار مهمی است که اینجا مطرح می‌شود. فرم یکی از مهم‌ترین عوامل و حتی شاید مهم‌ترین عامل معماری باشد. دید ما نسبت به فرم غلط بوده است. در تعاریف مختلف فرم، آن را به‌عنوان "قرارگیری چند جزء کنار هم" تعریف می‌کنند و آنچه امروز تعریف‌شده تضاد فرم و محتوا است؛ یعنی فرم را در مقابل محتوا (content) می‌شمارند و آنچه امروز هوش مصنوعی انجام می‌دهد، برآمده از همین تضاد فرم و محتوا است.

وی ادامه داد: تعریف سومی از فرم نیز داریم و آن این است که «فرم عین محتوا است.» و این همان چیزی است که در معماری اسلامی داریم. درواقع فرم تجلی محتوا است به‌صورتی که این سازه‌ها یک کلیت نظام‌مند دارند.

در پایان این نشست فیلمی در زمینه مرتبط با معماری ایرانی-اسلامی پخش شد و به سؤالات حاضرین در این جلسه پاسخ داده شد.

همچنین به حاضرین در این جلسه گواهی حضور اعطا شد.

گزارش: رهام براری