سی و پنجمین کرسی ترویجی دانشگاه سوره با موضوع «خلاقیت در معماری با الهام از حکمت متعالیه» برگزار شد.
به گزارش روابط‌عمومی دانشگاه سوره به نقل از معاونت پژوهشی، در این دوره از کرسی ترویجی «دکتر زکیه السادات طباطبایی» استادیار دانشکده معماری و شهرسازی سوره به‌عنوان ارائه‌دهنده، «دکتر سید غلامرضا اسلامی» استاد دانشکده معماری و شهرسازی سوره به‌عنوان ناقد و «دکتر مهدی محمدی» استادیار دانشکده هنر سوره به‌عنوان دبیر نشست حضور داشتند.
دکتر طباطبایی، با ارائه مقاله خود به موضوع خلاقیت در معماری با الهام از حکمت متعالیه اشاره کرد و در بخشی از پژوهش خود با اشاره به مسئله تفاوت علم و ذهن گفت: آن چیزی را که در ذهن خود متصور می‌شویم و وجود خارجی یا مادی ندارد همان صورت ذهنی است. ممکن است افراد بر اساس صورت ذهنی خود در مقام نقاش، مجسمه‌ساز یا معمار هر چیزی را خلق کنند. وقتی این صورت ذهنی به‌صورت مادی تبدیل و قابل‌لمس شد آن‌وقت وجود عینی پیدا می‌کند.
وی افزود: ملاصدرا تصور صورت‌های ذهنی انسان را یک نوع خلق الهی می‌داند. از دیدگاه ملاصدرا زمانی که انسان‌ها به مقام خیلی بالایی می‌رسند می‌توانند صورت خارجی هم ایجاد کنند با این تفاوت که این صورت خارجی با چیزی که درست می‌کنیم متفاوت است. در حقیقت ملاصدرا این باور را که خدا ارائه‌کننده است ایجاد کرد. صورت خارجی کار انسان‌های عالی است ولی آن‌ها می‌توانند در مراتب ضعیف صورت ذهنی ایجاد کنند.
این استاد دانشگاه سوره در بخش دیگری از مقاله خود اظهار داشت: ازنظر ملاصدرا انسان مظهریت زیبایی و جمال خداوند را نشان می‌دهد و صنایع را هم می‌توان به یک درجه از خلاقیت الهی نسبت داد. ما اگر بگوییم فعل انسان بر اساس مظهریت فعل خداوند است، بر اساس وساطت اصوات، امری خلاقانه محسوب می‌شود.
وی با اشاره به نظریه حرکت جوهری خاطرنشان کرد: انسان بین عالم حس، ماده و عقل سیر می‌کند و هنگامی‌که می‌خواهد یک مفهومی را خیال کند و متصور شود یا در حقیقت دریافت عقلی و حسی داشته باشد مثل این است که خود انسان بین این عالم‌ها سفر می‌کند. نفس انسان موجود واحدی است که این قدرت اتحاد را دارد. ازنظر ملاصدرا هر حقیقت به شکل مجرد برای عقل و به شکل محسوس برای حواس ظهور دارد و انسان بین این مراتب سیر می‌کند. خلاقیت نفس در مقام عقل است و از همین روی، ملاصدرا مراتب چهارگانه عقل یعنی هیولانی، بالاالملکه، بالفعل و فعال را مطرح می‌سازد که عقل فعال بالاترین مرتبه را دارد و انسان را به کمال می‌رساند.
دکتر طباطبایی تصریح کرد: واسطه بین درجه حس و عقل عالم خیال است. در فلسفه اسلامی در دوره سهروردی این موضوع برجسته شد زیرا او عالم خیال را یک عالم جدا می‌دید که بین عالم ماده و مجرد وجود دارد و خود همین مسئله نیز خاص فلسفه اسلامی است. در فلسفه غرب این دیدگاه با عنوان عالم بالا و پایین مطرح می‌شود. ازنظر ملاصدرا نیز عالم خیال همان قوای تصورات ادراکی ما است که از نفس صادر می‌شود و خیال کلی و جزئی را در برمی‌گیرد. به‌طور طبیعی اگر انسان به عقل فعال متصل شود به خیال کلی متصل شده است.
وی در ادامه به موضوع خلاقیت در معماری اشاره کرد و گفت: از منظر وجودی در معماری یک نقشه و تصور ذهنی داریم. معمار قبل از آنکه بخواهد بنایی را بسازد ابتدا یک نقشه‌ای را در ذهن خود متصور می‌شود و سپس بنا بر اساس آن نقشه هندسی ساخته می‌شود. این تصور در هر هنری می‌تواند وجود داشته باشد و با حضور ذهنی ارتباط دارد. به عقیده ملاصدرا با تصور ذهنی قبل از ساخت شی‌ء می‌توان خلاقیت را ایجاد کند و چنانچه در اتصال باعقل فعال باشد وجه عالی خلاقیت حاصل‌شده است.
دکتر طباطبایی تأکید کرد: معماری از یک منظر پیشه و صنعت است که نیاز به دانش و علم دارد و از منظر دیگر یک هنر است. در بسیاری از مطالعات معماری شاخه‌ای از هنر اسلامی عنوان‌شده و در مطالعاتی که بر روی معماری ایرانی صورت گرفته همیشه در کنار هنرها جای داشته است. در حکمت ملاصدرا اگر خلاقیت را برای انسان در مقام خلافت الهی تعمیم کنیم آنگاه می‌توانیم بگوییم معماری اگر از جنس هنر شد خلاقانه است.
دکتر غلامرضا اسلامی، ناقد حاضر در این نشست، مقاله ارائه‌شده را خیلی خوب، عمیق، مرتبط و موشکافی شده توصیف کرد و اظهار داشت: در دنیای امروز که عصر الکترونیک و فضای مجازی و هوش مصنوعی است شاید از ما بپرسند که این حرف‌ها برای چه گفته می‌شود؟ اصلاً ما کجا هستیم و به کجا می‌رویم؟ و البته ده‌ها پرسش دیگر! در پاسخ باید گفت وقتی عالم محضر خداوند است و این‌همه موجودات خلق شدند نمی‌توان گفت بدون تدبیر بوده است. بین همه آن‌ها یک ارتباط منطقی برقرار است و یک کلیتی وجود دارد که تأثیرگذار است. دقیقاً در این نقطه حرف‌های ملاصدرا و سهروردی و دیگر فیلسوفان معنای بهتری پیدا می‌کند.
وی افزود: تصور کنید یکی از سیاره‌های کوچک جهان هستی بخواهد از مدار چرخش بین کرات خارج شود. آیا چنین پدیده‌ای امکان‌پذیر است؟ قطعاً امکان ندارد ذره‌ای از دایره هستی خارج شود یا اراده کند کار دیگری انجام دهند. فیزیکدان‌ها این مسائل را فهمیده و به آن اعتقاد پیدا کردند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: یونانیان باستان معتقد بودند جهان مثل ساعت کوک شده است و اکنون در حال باز شدن است یا به‌عبارت‌دیگر دارد خودش را کنترل می‌کند. این در حالی است که خداوند از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است و در وجود همه ما جاری است. برخی فلاسفه چیزهایی گفتند که مبتنی برجهان ساعت گونه است درحالی‌که افرادی مانند ملاصدرا و سهروردی و دیگر فلاسفه اسلامی این تصور را قبول نداشتند و معتقد بودند انسان نزول و عروج و تخلیل و الهام دارد.
دکتر اسلامی تأکید کرد: ملاصدرا به‌نوعی علم و الهام و خیال را متصل به‌خوبی ها دسته‌بندی کرده است. ساندرس پیرس منتقد آمریکایی نظریه «تئوری و کیس» را مطرح کرد به این معنی که هم فکر می‌کنیم و هم می‌سازیم. به عقیده او وقتی از تئوری به کیس می‌آییم قیاس کلی و جزئی می‌کنیم تا زمانی که به هدف برسیم.
در ادامه این نشست دکتر مهدی محمدی گفت: دنیای سنتی امروز ما دارد به اصولی بازمی‌گردد و این به ما نشان می‌دهد که به‌نوعی این سیستم روشن است. این اصول مبتنی بر یک سری نظام واحد است و با زیست متأخر ما یا همان انسان امروزی ارتباط دارد.
وی افزود: بازخوانی متون به‌تنهایی نمی‌تواند منجر به تولید نظریه شود بلکه آشنایی ما را بالا می‌برد. مهم آن است متونی که می‌خوانیم را با زیست امروزی متناسب کنیم.
گفتنی است: کرسی ترویجی شماره 35 با موضوع «خلاقیت در معماری با الهام از حکمت متعالیه» روز سه‌شنبه 8 اسفندماه در ساختمان مرکزی دانشگاه سوره برگزار شد.
نظر خود را بنویسید