به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره و به نقل از خبرگزاری شفقنا رسانه آمده است: بعد از شیوع کروناویروس در کشور و دربرگیری اکثر شهرها، اخبار و اطلاعات مختلفی مربوط به این ویروس ناشناخته به سرعت در رسانه ها و شبکه های اجتماعی در حال انتشار است. در این میان نقش رسانه ها، شهروندان و ستاد مقابله با کرونا ویروس برای پشت سرگذاشتن این بحران مسئله مهمی است که یوسف خجیر، رییس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره به آن می پردازد. این استاد ارتباطات معتقد است که در اطلاع رسانی این بحران باید مرز مصلحت اندیشی از حوزه سیاسی به حوزه حفظ حقوق شهروندی تغییر کند و ملاک مصلحت اندیشی حفظ سلامت شهروندان باشد. از طرفی رسانه ها باید براساس مسئولیت اجتماعی خودشان عمل کنند و در کنار اطلاع رسانی به آموزش و بسیج سازی مردم نیز بپردازند. خجیر همچنین تاکید می کند که صاحبان رسانه باید بدانند در این موقعیت حساس نباید بله قربان گوی مسئولان باشند چراکه عادی نشان دادن وضعیت در راستای خواسته دولتمردان خیانت نابخشودنی برای شهروندان محسوب می شود. همچنین رسانه ها باید در کنار مطالبه گری برای ارائه اخبار درست و واقعی از دولتمردان و مسئولان ستاد و حتی کمیته اطلاع رسانی به آنها هم مشاوره دهند. متن کامل این مصاحبه را در ادامه بخوانید…

 

رسانه به عنوان یک واسط و پل ارتباطی در این زمینه نقشی ویژه، ضروری و لازم دارد، اما شرط کافی نیست. دقت کنیم که ما این روزها داریم دچار یک نوع تعمیم ناآگاهانه می شویم. رسانه بخشی از یک نظام ارتباطی است که اگر سایر عناصر وظیفه خود را درست انجام دهند، می تواند موفق باشد. بنابراین در این برهه تاریخی که دچار یک معضل اجتماعی از نوع سلامت اجتماعی هستیم طبیعتاً رسانه و کارگزار آن باید حرف ه ای، بادقت و تخصص زمینه ای عمل کنند. البته این مسئله زمانی می تواند باعث کاهش بحران شود که عناصر دیگر نقششان را به درستی ایفا کنند. منظورم از این عناصر در یک فرایند ارتباطی؛ فرستنده، پیام، رسانه و مخاطب است.  بنابراین زمانی پیام پیشگیری و درمان ویروس کویید ۱۹ در جامعه هدف تاثیرگذار است که ما به همه عناصر توجه کنیم. به همین دلیل معتقدم نقش فرستنده، تصمیم گیران و برنامه ریزان کمیته اطلاع رسانی ستاد مقابله با ویروس کرونا نیز به اندازه نقش آن کارگزار رسانه ای مهم است.

دقت کنید من اسم ستاد را به این دلیل در بالا مطرح کرده ام که اکنون به لحاظ قانونی مهم ترین و بزرگترین نهاد مدیریت با این بحران است. بخش اطلاع رسانی این ستاد، این روزها وظیفه اطلاع رسانی و آموزش را برعهده گرفته است. اگر این کمیته اطلاع رسانی را مصداق فرستنده در این وضعیت بدانیم باید خود دارای ویژگی های ساختاری و مهارت های خاص ارتباطی و رسانه ای باشد. دقیقا نمی دانم آیا کمیته های موازی دیگری وجود دارند یا خیر. ولی در حال حاضر مردم، صدا و سیما، خبرگزاری های رسمی و روزنامه ها اخبار رسمی خود را روزانه از نماینده منتخب کمیته اطلاع رسانی ستاد ملی مقابله با کرونا ویروس دریافت می کنند.

فعلاً اخبار و پیام های آموزشی و راهنمایی مردم از طریق این کمیته و برنامه ریزی های ارتباطی آنان صورت می گیرد. این کمیته باید دارای استراتژی ارتباطی صحیح، علمی و به دور از مصلحت اندیشی و منطقی باشد. به نظرم زمانی می تواند در تولید و ارسال پیام مربوط به مدیریت بحران موفق باشد که به لحاظ ساختاری از ظرفیت های بسیطی برخوردار باشد.

آنچه امروزه تحت عنوان پانیک رسانه ای یا استرس و وحشت از بیماری کرونا در مردم ایجاد شده است، یا پدیده بی تفاوتی اجتماعی که بین برخی از شهروندان وجود دارد به نظر محصول همین کمیته است، یا اینکه این کمیته می تواند در اصلاح آن نقش قوی تری داشته باشد. بدون تعارف ما با یک وضعیت بحرانی از لحاظ سلامت و بهداشت روبه رو هستیم. اما باید توجه داشت که این بحران در کنار موارد دیگری چون اپیدمی اطلاعات کرونایی، کاهش بسیار زیاد سرمایه اجتماعی نسبت به دولت و حتی برخی نخبگان، بی- اعتمادی یا ضعف اعتماد به نهادهای اطلاع رسانی دولتی و حتی رسانه ها، عدم استفاده از ظرفیت متخصصان ارتباطی بی طرف، کار را برای این کمیته سخت کرده است.

بنابراین این کمیته به عنوان یک فرستنده باید تمهیدات اسا سی تری بیندیشد. باید در این برهه یک استراتژی دقیق با همکاری صاحب نظران حوزه های مختلف به ویژه ارتباطات، جامعه شناسی، روانشناسی اجتماعی و روان-شناس و … تدوین کند. یعنی به عنوان مثال در کنار برنامه ریزی بهداشتی و درمانی متخصصانی چون پزشکان برای بحث تاثیر پیام، اثرات اجتماعی و فردی آن باید از متخصصان علوم اجتماعی و رفتاری استفاده کرد. الان جای خالی متخصصان ارتباطی و اجتماعی به وضوح دیده می شود.

در این وضعیت بحرانی در کنار همه تمهیدات پزشکی ما نیازمند برنامه ریزی ارتباطی، برنامه ریزی اجتماعی و روانشناختی داریم. استفاده از این متخصصان به نظر آفت تناقض گویی در اطلاع رسانی، کم توجهی مردم به هشدارهای ستاد، ترس و وحشت مضاعف، مقابله مردم با تصمیمات نهادهای تصمیم گیر و خیلی موارد دیگر را کاهش می دهد. در کنار این صاحب نظران باید از ظرفیت صاحبان و سردبیران حرفه ای و با تجربه استفاده کنند. بی شک شناخت سردبیران و روزنامه نگاران حرفه ای از مخاطب بیشتر از اعضای ستاد و کمیته اطلاع رسانی است.

در وضعیت بحرانی نیازمند روزنامه نگاری بحران و یک قرارگاه یا میز بحران هستیم که یک ضلع اصلی و قوی آن روزنامه نگاران خبره و حرفه ای بدون هیچ ملاحظات جناحی است. نکته بعدی استفاده از همه ظرفیت های رسانه ای است. کمپین ارتباطی زمانی موفق است که از همه رسانه ها چون تلویزیون، رادیو، شبکه های اجتماعی، خبرگزاری ها و روزنامه ها و شبکه های اجتماعی سنتی چون مسجد و بسیج و نهادهای مدنی و تشکل های مذهبی استفاده کند.

پیام در وضعیت بحرانی باید کامل، دقیق، سریع و بدون کمترین ملاحظات و مصلحت اندیشی جناحی و سیاسی تدوین شود. الان ما شاهد شایعه، فیک نیوز، اخبارهای متناقض و ناقص هستیم. خب این به دلیل کم توجهی به همین وضعیت تولید پیام است. توجه داشته باشید که پیام دارای سه بخش رمز، محتوا و نحوه ارائه است. در بخش محتوا برای پرهیز از اینکه پیام به شایعه تبدیل شود باید پیام را کامل، جامع و دقیق مطرح کنیم. در اینجا سرعت انتشار پیام اهمیت دارد اما باید توجه داشت که در بسیاری از موارد سرعت انتشار پیام در زمان بحرانی از دقت می کاهد و همین امر باعث شایعه می شود.

پیام نباید ابهام داشته باشد و یا در یک دوره زمانی کوتاه چندین بار تغییر کند. به لحاظ نحوه ارائه هم باید دقت کرد. پیام های مقابله با ویروس کویید ۱۹ در عین حال که باید در برگیرنده مسائل بهداشتی، مراقبتی و هشدارگونه باشند ضروری است تا به دور از تنش روحی و ایجاد ترس پانیک برای شهروندان باشد. در عین حال در وضعیت آشفتگی روحی و اجتماعی متاثر از این ویروس پیام باید امیدبخش و مشارکت جویانه باشد. این باید یک اصل قرار گیرد که بدون امید مردم به بهبود این وضعیت و مشارکت شهروندان حل این بحران ممکن نیست.

در یک وضعیت بحرانی، رسانه ها نیز باید آرایش بحرانی بگیرند. هر رسانه ای که واقعاً به مسئولیت اجتماعی خود باور قلبی دارد باید یک کمیته بحران ویروس کویید ۱۹ با حضور روزنامه نگاران و خبرنگاران حرفه ای تشکیل دهد. حتی باید از ظرفیت های مستقیم و غیرمستقیم صاحب نظران اجتماعی و روانشناسی نیز در این کمیته بهره بگیرند. در اینجا رسانه ها باید بدون مرزبندی های جناحی و سیاسی به اطلاع رسانی جامع، شفاف و درست بپردازند. باید با حداقل مصلحت اندیشی اطلاع رسانی کنند. مرز مصلحت اندیشی باید از حوزه سیاسی به حوزه حفظ حقوق شهروندی تغییر کند و ملاک مصلحت اندیشی حفظ سلامت شهروندان باشد. در کنار آن باید از اطلاع رسانی که منجر به ناامیدی، تشویش، اضطراب و کاهش تاب آوری شهروندان می شود، پرهیز کرد. باید به این توجه داشت که کرونا ویروس مختص این جناح و آن جناح نیست و رسانه ها باید بازی های جناحی خودشان را به زمانی دیگر موکول و براساس مسئولیت اجتماعی خودشان عمل کنند. از طرفی هم در کنار اطلاع رسانی به آموزش و بسیج سازی مردم نیز بپردازند.

در ضمن صاحبان رسانه باید بدانند در این موقعیت حساس نباید بله قربان گوی مسئولان باشند چراکه عادی نشان دادن وضعیت در راستای خواسته دولتمردان خیانت نابخشودنی برای شهروندان محسوب می شود. رسانه باید در کنار مطالبه گری برای ارائه اخبار درست و واقعی از دولتمردان و مسئولان ستاد و حتی کمیته اطلاع رسانی به آنها هم مشاوره دهد. به عبارتی باید نقش مشاوره ای رسانه ها و کارگزان حرفه ای آنان را غنیمت شمرد. به نظر من یکی از دوره هایی که رسانه ها می توانند آبروی از دست رفته خود را در بین شهروندان ایرانی به دست بیاورند. همین دوره های بحرانی با اقدامات درست و معطوف به رسالت اجتماعی شان نسبت به شهروندان است.

شهروند یا همان مخاطب ما در یک فرآیند ارتباطی از چند جهت حائز اهمیت است. از نگاه یک برنامه ریز ارتباطی که باید توجه داشته باشد تا در برنامه ریزی خود برای تولید و ارسال پیام، مخاطب شناسی قوی انجام دهد، به نیازها و سلایق، سطح دانش و دسترسی مخاطب به رسانه ها توجه کند و پیام را برای سطوح مختلف سنی، تحصیلی، موقعیت اجتماعی و برخورداری از وضعیت اقتصادی تدارک ببیند، کویید ۱۹ در کمین آن کارگری است که به لحاظ اقتصادی یا حتی سطح دسترسی شهری امکان تهیه محلول ضدعفونی -کننده و ماسک را ندارد، در کمین کودک ۹ ساله، آن کسبه خرده فروش و آن فروشنده در مترو هم است. پس در کنار اطلاع رسانی عمومی باید به اطلاع رسانی های تخصصی و برای گروه های خاص نیز بپردازیم و از ظرفیت رسانه های مختلف برای مخاطبان مختلف استفاده کرد. در ضمن خود شهروندان به عنوان مخاطبان باید دقت کنند که در وضعیت بحرانی بهترین کانال اخذ اطلاعات، رسانه های رسمی هستند. هرچند که ما با این رسانه ها قهر باشیم یا اینکه تصور کنیم در ارائه اخبار کوچک نمایی می کنند یا اشکالات متعدد دیگری دارند.

بررسی دو هفته اخیر شبکه ها و رسانه های فارسی زبان خارج از کشور نشان می دهد برنامه رسانه ای آنها کمک واقعی به مهار بحران نمی کند. به عبارتی نقدهای یکطرفه و تلاش برای ایجاد یک فضای خاکستری یا سیاه نمایی آنان در عالم واقع کمکی به مهار بحران برای شهروند نمی کند. خود شهروندان می توانند یک بررسی انتقادی به شبکه های ماهواره ای داشته باشند تا متوجه شوند که کدام یک از آن ها راه حلی عملیاتی برای مهار بحران کرونا ارائه می دهد یا کدام پیامشان نقش حمایتی و تسهیل گری برای بهبود اوضاع دارد.

ما خود نسبت به وضعیت اطلاع رسانی، کتمانِ بخشی از واقعیت، ضعف در انتشار اخبار رسانه های داخلی واقف هستیم اما در این وضعیت راهکارهای بهبود اوضاع و کمک به کاهش بحران اولویت بیشتری دارد که این در رسانه های فارسی زبان خارج از کشور نیست. به نظر من ماهیت حکومت ستیزی آنها در این بحران بیشتر از ماهیت توجه به کمک به شهروندان در گذراندن این بحران با هزینه کمتر است. توجه داشته باشید که نقش این رسانه ها در ایجاد پانیک و وحشت در بین مردم و ناامیدی برای بهبود اوضاع مسلط تر از کارکردهای دیگرشان است.

شهروندان باید در خصوص استفاده از شبکه های اجتماعی نیز به دو حوزه توجه کنند. همیشه در زمان بحران نقش سودجویان اقتصادی و سیاسی پررنگ تر می شود. باید دقت کرد که در کمین دام انها قرار نگیرند. اخبار و اطلاعات نادرست در خصوص تاثیر برخی داروهای سنتی، فواید برخی میوه ها، تنش های اقتصادی و بازاری در کمبود برخی وسایل بهداشتی و موارد دیگر کارسودجویانی است که از این طریق به دنبال منفعت خودشان هستند، همین وضعیت در عالم سیاست نیز وجود دارد.

به همین دلیل شهروندان باید در استفاده از اخبار و اطلاعات مربوط به کویید ۱۹ از شبکه های اجتماعی دقت کنند، صحت اخبار و منابع را از چند منبع رسمی دیگر بررسی کنند، اخبار مربوط به این بیماری را از کانال -های غیرمعتبر و زرد پیگیری نکنند، در انتشار شایعه به شایعه سازان کمک نکنند و در فضای مجازی بدون تخصص از ارائه نسخه برای دیگران بپرهیزند. آنها باید برای دوران خودقرنطینه ای یک برنامه ریزی درست انجام دهند. در این برنامه ریزی باید برای استفاده از رسانه در غنی سازی اوقات فراغت شان از داشته ها و سواد رسانه ای خودشان بهره بگیرند. شاید این دوره بهترین دوره آشنایی آن ها با مبحث سواد رسانه ای است.