از حدود ۵ هزار سال پیش تاکنون، هنرمندان ایرانی جلوه ای از نقاشی متحرک را خلق کرده اند تا هزاران سال پس از آن، با پیشرفت علم و تکنولوژی، آن را صنعت انیمیشن بنامند. هنری که در «جام سفالینه» در شهر سوخته سیستان به نقاشی در آمده، در تابلوی سنگی در طاق بستان حکاکی شده و در «شعر حکیم خیام»، به قلم شعر کشیده شده است. ایرانیان هنرمند، با بهره گیری از ذوق و قریحه شان، عرصه ای از هنر و درخشش نبوده که در آن جلوه نکنند و در آن مبدع و خلاق نباشند.

به بهانه روز جهانی انیمیشن، به سراغ دکتر کیارش زندی عضو هیأت علمی دانشکده هنر سوره، هنرمند کاریکاتوریست و استاد حوزه انیمیشن رفتیم و از او درباره جایگاه دانشجویان دانشگاه بین المللی سوره وکشورمان در عرصه پویانمایی یا همان انیمیشن بپرسیم.

دلیل نامگذاری این روز به عنوان روز جهانی انیمیشن چه بوده؟

یک قرارداد جهانی بوده که برای نخستین بار آسیفای جهانی آن را تعیین کرد و در ایران هم در همان زمان اجرا شد و مربوط می شود به سالگرد اولین نمایش جهانی که «رینو» آن را ساخته  که به عنوان پدر انیمیشن نیز شناخته می شود. بدین ترتیب سالروز نمایش آن به عنوان روز جهانی انیمیشن شد.

درمورد جوایز انیمیشن ایرانی، ما در چه سطحی در مقایسه با سایر کشورها قرار داریم؟

آثاری که انیماتورهای ایرانی تهیه کرده اند تا بالاترین جایگاه های جهانی پیش رفته است و هنرمندان انیماتور ایرانی موفق به دریافت جایزه اسکار انیمیشن شده اند. سال گذشته برای نخستین بار، جایزه اسکار انیمیشن به یک اثر انیمیشن ایرانی به نام «در سایه سرو» که در کشورمان و با امکانات استودیویی ما تهیه شده بود، تعلق گرفت. جا دارد اشاره کنم که سازنده‌ی این اثر، آقای حسین ملایمی دانشجوی دانشگاه بین المللی سوره بوده اند که اثر او موفق به دریافت اسکار شد. موارد مشابه دیگری که به دریافت جایزه اسکار بینجامد نیز وجود داشت اما آن اثر در ایران تولید نشده بود و فقط سازنده آن ایرانی بود. به هر روی، جشنواره بزرگی در جهان وجود ندارد که ایرانی ها در آن افتخار آفرینی نکرده باشند. جشنواره های طراز اول جهانی مانند زاگرب، هیروشیما و ... نیز مثال های دیگری از این افتخارآفرینی است که دانشگاه سوره نیز سهم مهمی در تربیت این دانشجویان داشته است. به جز انیمشین ما سعادت این را داشته ایم که در رشته جلوه های بصری در مقطع ارشد سهم سوره نیز در این جشنواره ها قابل انکار نیست.

دانشگاه بین المللی سوره در دریافت جوایز شاخص، چه سهمی داشته؟

ما از حدود ۲۰ کار شاخص دانشجویی مان چیزی نزدیک ۲۵۰ جایزه ملی جهانی و معتبر را به خود اختصاص داده است.

از سوی دیگر این را اضافه می کنم که حضور ایرانیان در جهان نیز بسیار مهم است. امسال یکی از استادان گروه انیمیشن به نام استاد «روان بخش صادقی» در جشنواره کمیک و انیمشین کشور چین داور بودند. بنده نیز حدود پنج سال است که نماینده کشور ایران در جشنواره دی جی کن کشور ژاپن هستم که نزدیک به 3 دهه در حال برگزاری است و دانشجویان سوره نیز در آن شرکت داشته و خوش درخشیدند.

انیمشین یا پویانمایی دقیقا چه کار می کند؟

انیمیشن با به‌کارگیری زبان جهانی «تصویر، حركت، صدا» فراتر از مرزها و فرهنگ‌های گوناگون، بدون توجه به رنگ و نژاد، بر هر مخاطبی اثر می گذارد. انیماتور می تواند بازیگران خود را دقیقاً براساس الگوهایی كه در ذهن دارد بیافریند و به بازی بگیرد و این امكانی است كه فیلمساز فیلم های زنده از آن برخوردار نیست.

سابقه انیمیشن ایران به چه زمانی باز می گردد؟

انیمیشن در ایران سابقه‌ای پر فراز و نشیب دارد. این هنر از ایران باستان تا امروز راهی پر پیچ و خم از تحول و نوآوری را پیموده و اکنون به عنوان صنعتی مهم و رو به رشد بر همگان رخ می‌نماید.

اگر چه ساخت انیمیشن در ایران بیشتر از ۷۰ سال عمر ندارد اما آثار به جامانده در یافته‌های باستان‌شناسی در پُرقدمت‌ترین بناهای تاریخی ایران نشان می‌دهد، انیمیشن در ایران از یک زمینه مستعد و قوی برخوردار است و ایرانیان در این صنعت به نوبه خود پیشتاز بوده‌اند.

از دوران باستان چه نمونه هایی درباره انیمیشن ایرانی وجود دارد؟

باستان‌شناسان ایتالیایی در کاوش گوری به قدمت بیش از پنج‌هزار سال (عصر برنز)، در شهر سوخته(سیستان) به سفالینه‌ای برخوردند که هنرمندان ایرانی نقش‌هایی روی آن ترسیم كردند که اولین انیمیشن جهان به شمار می‌رود. این تصاویر با بهره‌گیری از گردی سفال در حركت و چرخش خود، پرش بز كوهی برای خوردن برگ‌های درخت آسوریك، را نشان می‌دهد. نقش بز كوهی كه نماد زندگی، زمین و شادی است در پنج حركت جهشی كه حركات كلیدی است به سمت درخت آسوریك «نخل» كه نماد جاودانگی، بردباری و آسمان است می رود و از میوه خورشید «خرما» و برگ درخت آسوریك تغذیه می كند.

تابلوی سنگی شکار گراز در طاق بستان کرمانشاه نمونه بدیع دیگری از این پیشینه‌ی قوی انیمیشن در است. تمامی عناصر بر صفحه این تابلوی سنگی نشان از یک داستان دارد که در ابتدا، میانه و پایان خود یک داستان ویژه را روایت می‌کند. داستان شکار گراز توسط یزدگرد ساسانی که نقالی آن به خوبی از نمای بیرونی این تابلو مشخص است، گویا نمایش فریم‌هایی از حرکت فیل‌ها و زمین‌خوردن گرازهاست.

تكنولوژی فكر و ایده برتر هنرمندان گمنام ایرانی در هزاران سال پیش، جای پژوهش بسیار دارد.

حکیم عُمَر خَیّام نِیشابوری؛ فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر ایرانی قرن پنجم هجری قمری هم‌زمان با دوران سلجوقی نیز، در رباعیاتش اشاره‌ای مستقیم به کارکرد "فانوس خیال" دارد و می‌گوید:

این چرخ فلک که ما در او حیرانیم

فانوس خیال از او مثالی دانیم

خورشید چراغ‌دان و عالم فانوس

ما چون صوریم کاندر او حیرانیم

این در حالی‌ست که فانوس خیال یا فانوس جادویی (Magic Lantern) یکی از ابزارهای ابتدایی و مهم در تاریخ پیدایش سینماست. این وسیله در واقع نوعی پروژکتور اولیه بود که تصاویر نقاشی شده یا چاپ شده روی شیشه‌های شفاف را با استفاده از نور به دیوار یا پرده نمایش می‌داد. این دستگاه در قرن 17 میلادی اختراع شد و تا قرن 19 و اوایل قرن 20 به عنوان یک ابزار سرگرمی و آموزشی بسیار محبوب بود، یعنی بیش از پنج قرن بعد از اشاره‌ی خیام!

با وجود چنین قدمت طولانی در انیمیشن یا پویانمایی در ایران ظرفیت بالایی برای این عرصه می توان در نظر گرفت. چالش هایی که در این مسیر قرار دارد چه مواردی هستند و راه پیشرفت کجا است؟

گرچه هنوز چالش‌های بسیار، پیش روی انیمیشن ایران است، اما پتانسیل بالایی برای رشد و پیشرفت دارد و می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای انتقال مفاهیم، فرهنگسازی و سرگرمی مورد استفاده قرار گیرد. حمایت از این صنعت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آن، می‌تواند نویدبخش فردایی بهتر برای ایران باشد.

انیمیشن به عنوان شاخه‌ای ویژه از هنرهای تصویری و رسانه‌ای، در ایران سابقه‌ای چند دهه‌ای دارد که از دوران پیش از انقلاب اسلامی آغاز شده و تا به امروز دچار تحولات متعدد فرهنگی، اجتماعی و تکنولوژیکی شده است. اکران سینمایی انیمیشن در ایران پدیده ای نوظهور هست که در قدیم مردم ما عادت به دیدن انیمیشن روی پرده سینما نداشتند. علاوه بر این مشهور شدن تماشای انیمشین برای کودکان، بیشتر از بزرگسالان، باعث این شده که مردم بیشتر تمایل داشته باشند انیمیشن را در قاب تلویزیون تماشا کنند.

این در حالی است که درکشورهای جنوب شرق آسیا مانند مالزی، سنگاپور و... به استقبالی از این صنعت رسیده اند که با استفاده از انیمشین مشکلات اقتصادی شان را برطرف می کنند. اگرچه این غفلت در کشور ما تا پیش از این وجود داشته است، اما از سال 90 به امیدوارم باشکل گیری استودیوهای انیمیشن و توجه ویژه ای که به آن می شود، باعث ایجاد چرخه اقتصادی جدی در کشورمان شود. ما نقاط عطف ارزشمندی در کشور و فرهنگ خودمان داریم که هر کدام از آنها می تواند نقطه عطفی برای انتخاب روز ملی انیمشین در ایران شود.