به گزارش روابط عمومی دانشگاه سوره_ وبینار تخصصی با محوریت «بررسی سیر تحول و ساختار فضایی بافت تاریخی شهر اصفهان» به مناسبت روز نکوداشت اصفهان، به کوشش دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه سوره و با همکاری معاونت پژوهشی؛ با ارائه و سخنرانی مهندس محمدمهدی کلانتری، پژوهشگر دکتری مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی در دانشگاه علم و صنعت ایران و مدرس دانشگاه سوره و حضور دکتر نجمه دشتکی، مدیر گروه شهرسازی دانشگاه سوره به عنوان دبیر نشست، روز دوشنبه مورخ 1 آذرماه 1400 ساعت 16 الی 18 در سامانه آموزش مجازی دانشگاه سوره برگزار شد.

در ابتدای جلسه، نجمه دشتکی در جایگاه دبیر نشست، ضمن عرض خوش‌آمد به حاضران در جلسه؛ مقدمه‌ای در باب موضوع ارائه داد و به معرفی محمدمهدی کلانتری پرداخت. سپس، محمدمهدی کلانتری در خصوص روز اصفهان توضیحاتی مطرح کرد. وی گفت: شهر اصفهان با تاریخ کهن پیش از اسلام و سابقه پایتختی در سه دوره پس از اسلام (آل بویه، سلجوقی و صفوی) یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی ایران و جهان به شمار می‌رود. آثار تاریخی این شهر، نماد اوج هنر معماری ایرانی – اسلامی هستند.

محمدمهدی کلانتری، این آثار را در دو دسته‌بندی کلی قرار داد و افزود: دسته اول، آثار شاخص و یادمانی با درجه اهمیت بسیار زیاد که حفاظت از آنها به طور مداوم انجام می‌شود. دسته دوم، آثار کمتر شناخته شده اما ارزشمند و حائز اهمیت است که حفاظت از آنها به نحو درستی صورت نمی‌گیرد و همواره در معرض بی‌توجهی و تخریب قرار می‌گیرند.

کلانتری خاطر نشان کرد: بافت تاریخی شهر اصفهان، قابلیت و صلاحیت ثبت یکپارچه و منسجم در فهرست میراث جهانی یونسکو را داراست. همچنین، این ثبت یکپارچه به یقین باعث حفاظت و صیانت از تمام آثار و رونق صنعت گردشگری و جلوگیری از سوداگری شهری خواهد شد.

محمدمهدی کلانتری در ادامه، در رابطه با شکل‌گیری شهر اصفهان نکاتی ارائه کرد و به تاریخ سلسله‌ها و حکومت‌های مختلف ایجاد شده در این شهر اشاره داشت. وی اضافه کرد: به مرور زمان و بر اساس تغییرات انجام شده؛ شیوه معماری بناها از ساختار ارگانیک با خطوط منحنی به ساختار منظم خطی تبدیل شده است.

سپس، محمدمهدی کلانتری به نمایش چند نمونه دیاگرام شکل‌گیری شهر اصفهان پرداخت و بیان کرد: در دوره صفوی، آثار تاریخی و بناهای دوره سلجوقی تغییری نکرد و تخریب نشد؛ بلکه مرمت شد و پس از آن نیز توسعه یافت. وی درباره سبک شهرسازی دوره سلجوقی و صفوی یادآور شد: شیوه شهرسازی دوره سلجوقی با دوره صفوی یک تفاوت عمده دارد. در شهر صفوی یک منطقه حصار وجود دارد و خارج از حصار نیز حکومت وجود دارد. از سوی دیگر، شهر سلجوقی خود را محدود کرده و از رودخانه فاصله گرفته است و چون عموم مردم شیعه هستند؛ حکومت صفوی مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی اعلام کرد. به همین سبب، خارج از شهر صفوی توسعه شهری نیز دیده می‌شود.

محمدمهدی کلانتری اذعان کرد: از اصفهان عصر صفوی فقط یک دهم باقی مانده و نود درصد آن از بین رفته است. بخشی از این تخریب، در پی دستور ظل‌السلطان بزرگ‌ترین پسر ناصرالدین شاه انجام شد. وی افزود: در دوره پهلوی اول، اکثر بناهای تاریخی و دروازه‌های دوره قاجار تخریب شد. لازم به ذکر است که تا پیش از دوره حکومت پهلوی اول؛ تمام ساختار صفوی شهر حفظ و منتقل شده بود.

در ادامه جلسه، محمدمهدی کلانتری ضمن اشاره به ساختار شهر اصفهان در عصرهای مختلف، عنوان کرد: ساختار صفوی شهر اصفهان، تا 80 سال گذشته باقی مانده بود اما امروز بر حسب مواجه با سبک شهرسازی نوین و عدم ‌توجه به حفظ بافت‌های تاریخی؛ این بناها از میان رفته‌اند.

وی درباره ساختار شهر اصفهان در عصر سلجوقی گفت: اصفهان برای نخستین بار در عصر آل بویه و برای دومین بار در عصر سلجوقی به عنوان پایتخت برگزیده شد. در عصر سلجوقی در کشور اتحاد مذهبی وجود نداشت و دولت سلجوقی، سنی مذهب و غیر ایرانی بودند و با شیعه مذهب‌ها در تضاد و جنگ به سرمی‌بردند. ساختار شهر در این دوره کاملاً ارگانیک شکل گرفته و شهر گسترش زیادی از لحاظ وسعت پیدا نکرده و آبادانی شهر بر روی لایه‌های ادوار گذشته صورت پذیرفته است.

پس از آن، محمدمهدی کلانتری به بررسی شهرسازی اصفهان در عصر صفوی پرداخت و ادامه داد: شاخص‌ترین دوران شهرسازی ایران، در اصفهان عصر صفوی رقم خورده است. شهرسازان اصفهان در این دوره با احترام کامل به حکومت‌های گذشته خود؛ بخش سلجوقی را به طور کامل حفظ نموده و فضاهای شهری جدید اعم از میدان نقش جهان و بناهای اطراف آن، دولت‌خانه شاهی و کاخ‌هایش، خیابان چهارباغ، پل‌های تاریخی و دیگر عناصر مهم شهر را در خارج از حصار شهر سلجوقی و در جوار آن بنا نهاده‌اند و بازار نقطه اتصال بخش سلجوقی به بخش صفوی شده است.

محمدمهدی کلانتری شیوه شهرسازی عصر حاضر شهر اصفهان را مورد توجه قرار داد و در این باره خاطر نشان کرد: از دوره پهلوی اول به بعد، بلوارکشی و خیابان کشی در سرتاسر شهرهای ایران از جمله اصفهان به اجراء در می‌آید. این خیابان‌کشی ها، ساختار و شبکه معابر اصیل شهر را از بین می‌برد. در کنار این خیابان‌ها، عمارت‌های اصلی و تجاری شهر مدرن از جمله هتل‌ها، ادارات و مکان‌های عمومی مستقر می‌شوند. باید با تأسف فراوان گفت که بسیاری از خانه‌های تاریخی و ارزشمند شهر با خاک یکسان شده و خانه‌های جدید و آپارتمانی جایگزین آنها شده است.

کلانتری در بخش پایانی سخنان خود گفت: بافت تاریخی شهر اصفهان از دوران اوج خود یعنی عصر صفوی، تا به امروز همواره در معرض تهدید، تخریب و نابودی بوده است. همچنین، در حال حاضر با بناهای شاخص و غیر شاخص خود، از گزند تخریب و سوداگری شهری در امان نیست.